Sevgili öğrencim, kimyanın sembolik dili derken kastettiğimiz şeyler şunlardır:

• Elementler için kullanılan semboller
• Bileşikler için kullanılan formüller

Kimya Bilimi ünitesinin, bu bölümünü bitirdiğinizde, kimyanın sembolik dili ile ilgili olarak, şunları biliyor olacaksınız:

• Elementin tanımı ve elementlerin özellikleri
• Başlıca elementlerin sembolleri ve isimleri
• Bileşiğin tanımı ve bileşiklerin özellikleri
• Başlıca bileşik formülleri ve yaygın isimleri

Derse başlıyoruz.

Elementler

• Elementler, periyodik sistemde gördüğümüz saf maddelerdir.
• Elementler 118 tanedir ve evrendeki bütün maddelerin temel yapıtaşlarıdır.
• Bütün maddeler; elementlerin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

Elementin Tanımı

Element için yapılan farklı tanımlar şunlardır:

1. Aynı cins atomlardan oluşan saf maddelere element denir.
   • (Bu tanım izotop atomları görmezden gelir. İzotop atomlar, aynı elementin atomlarıdır ama tıpa tıp aynı değildirler.)
2. Kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere element denir.
   • (Bu tanım radyoaktif elementleri görmezden gelir. Radyoaktif elementler, daha küçük elementlere dönüşebilir.)
3. Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere element denir.
   • (Doğru bir tanımdır.)
4. Aynı proton sayısına sahip atomlardan oluşan saf maddeye element denir.
   • (Doğru bir tanımdır.)

• Sevgili öğrencim, bir elemenin bütün atomlarında aynı sayıda proton vardır.
  • Mesela; bütün karbon (C) atomlarında 6 tane proton vardır ve başka hiç bir elementin atomunda 6 tane proton yoktur.
• Proton sayıları atomların kimlik numaraları gibidir.
• Proton sayısına;
  • Atom numarası
  • Çekirdek yükü de denir.

Elementlerin Özellikleri

Elementlerin Sembolleri

Bugün kullanılan element sembollerinin özellikleri şunlardır:

• Elementler için tarih boyunca değişik semboller kullanılmıştır.
• Elementler için günümüzde kullanılan sembol sistemi, J.J. Berzelius (J.J. Berzelyus) tarafından 1814 yılında önerilmiştir. Bu sisteme göre:
  • Elementlerin sembolleri, genellikle tek harften ya da iki harften oluşan kısaltmalardır:
    • O: Oksijen elementinin sembolü
    • H: Hidrojen elementinin sembolü
    • C: Karbon elementinin sembolü
    • …
  • Element sembolleri, elementin orijinal adından türetilmiştir:
    • Au: Aurium (Altın)
    • Pb: Plumbum (Kurşun)
    • C: Carbon (Karbon)
    • K: Kallium (Potasyum)
  • Genellikle, orijinal adının ilk harfi ya da ilk iki harfi elementin sembolü olarak kullanılır:
    • Ca: Calcium (Kalsiyum)
    • N: Nitrogen (Azot)
    • S: Sulphur (Kükürt)
    • P: Phosphorus (Fosfor)
  • Sembolde, sadece ilk harf büyük, varsa ikinci harf küçük yazılır.
• Her elementin kendine ait bir sembolü vardır ve bu sembol diğer elementlerin sembollerinden farklıdır.
• Periyodik sistemin en altında (7. periyodunda) bulunan ve henüz adı konulmamış elementler vardır. Bu elementlerin sembolleri Latince proton sayılarının kısaltmasıdır.
• Elementler atomlarından oluşur.
• Bir elementin sembolü, aynı zamanda o elementin atomunun da sembolüdür.
  • Mesela; Na sembolü hem Sodyum elementinin hem de Sodyum atomunun sembolüdür.

Ezberlenmesi Gereken Elementler

• Ezbere bilinmesi gereken elementler şunlardır:

Bazı Elementlerin Fotoğrafları

Bileşikler

• Adından da anlaşılacağı üzere bileşikler, elementlerin birleşmesi ile oluşur.
• Elementler, aralarında kimyasal bir tepkime vererek birleşir.
  • Kimyasal bir tepkimenin gerçekleştiğini;
    • Alev çıkışı
    • Duman çıkışı
    • Renk değişimi
    • Gaz çıkışı gibi belirtilerden anlayabiliriz.

• Bileşikleri şöyle tanımlayabiliriz:
  • En az 2 farklı elementin; belirli oranlarda, kimyasal yöntemlerle bir araya gelerek oluşturduğu saf maddelere bileşik denir.
    • Bir bileşiğin oluşması için en az iki farklı elemente ihtiyacımız vardır.
    • Fakat bu elementler, aralarında bir kimyasal tepkimeye girmezlerse yine bileşik oluşmaz.

Bileşiklerin Özellikleri

• Saf maddelerdir.
• Homojen maddelerdir (hâl değiştirirken heterojenlerdir).
• Belirli ayırt edici özellikleri vardır (erime, kaynama noktası, yoğunluk gibi).
• Fiziksel yöntemlerle daha basit bileşenlerine ayrıştırılamaz, kimyasal yöntemlerle ayrıştırılabilir.
• Bileşikler formüllerle gösterilir. Bazı bileşiklerin formülleri ve yaygın adları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
• Bileşiği oluşturan elementler arasında belirli bir oran vardır.
  • Örneğin bütün H₂O (su) moleküllerinde; 2 tane H (Hidrojen) atomu ile 1 tane O (Oksijen) atomu birleşir.
• Bileşikler kendisini oluşturan elementlerin (bileşenlerin) özelliklerini göstermez:
  • H₂ (hidrojen) gazı ile O₂ (oksijen) gazının kimyasal tepkimesinden H₂O (su) oluşur. H₂ gazı patlayıcıdır, O₂ gazı yakıcıdır fakat H₂O alevi söndürür.

Bileşik Fomülleri

Her bir bileşiğin, diğerlerinden farklı bir formülü vardır. Bileşik formüllerinin özellikleri şunlardır:

• Her bileşik formülünde en az iki element sembolü vardır: NaCl, HBr, CaCO₃…
• Bileşik formülünde bulunan element sembolleri arasında boşluk bırakılmaz, formüldeki semboller bitişik yazılır.
• Bir bileşiğin formülündeki semboller, o bileşiğin hangi elementlerden oluştuğunu gösterir.
• Kovalent bağlı bileşikler, molekülerinden oluşur. Kovalent bağlı bir bileşiğin formülü aynı zamanda o bileşiğin bir adet molekülünün de formülü demektir.
  • Örneğin; su bileşiği, kovalent bağlı bir bileşiktir ve formülü de H₂O’dur, bir adet su molekülünün formülü de H₂O’dur.
• Kovalent bağlı bir bileşiğin formülündeki sayılar, o bileşiğin molekülünü oluşturan atomların sayısını da gösterir. Örneğin H₂O bileşiği kovalent bağlı bir bileşiktir ve H₂O molekülü, 2 tane hidrojen ile bir tane oksijen atomundan oluşur.

• İyonik bağlı bileşikler de kristallerinden oluşur.
• Atomlar dünyasında kristal demek; atomların düzenli bir şekilde dizilmeleri demektir.
  • Aşağıda, kristal yapıdaki bir atom topluluğu verilmiştir:

• İyonik bağlı bir bileşiğin formülü aynı zamanda o bileşiğin kristalindeki iyonların oranı demektir.
  • Örneğin NaCl bileşiği, iyonik bağlı bir bileşiktir ve kristallerinde 1 tane Na⁺¹ iyonuna karşılık bir tane Cl^-1 iyonu bulunur. Yani NaCl kristallerinde kaç tane Na⁺¹ varsa o kadar Cl^-1 vardır.

Bazı Bileşikler ve Yaygın Adları

• Simyacılar tarafından bilinen, bugün bir çok farklı alanda kullanılan önemli bileşiklerin yaygın adları da vardır.
• Bileşiklerin yaygın adları bir kurala dayanmaz.
• Yaygın adlar, bileşikler için geniş bir kitle tarafından eskiden beri kullanıla gelen adlardır.

Aşağıdaki tabloda bazı bileşiklerin formülleri ve yaygın adları verilmiştir:

Bileşiğin Kimyasal Formülü	Bileşiğin Yaygın Adı
H2O	Su
HCl	Tuz Ruhu
H2SO4	Zaç yağı
HNO3	Kezzap
CH3COOH	Asetik asit (Sirke asidi)
CaCO3	Kireç taşı
NaHCO3	Yemek sodası
NH3	Amonyak
Ca(OH)2	Sönmüş kireç
NaOH	Sud kostik (Kostik)
CaO	Sönmemiş kireç
NaCl	Yemek tuzu
KNO3	Güherçile
NH4Cl	Nişadır

Bazı Bileşiklerin Fotoğrafları

Konu Özeti

Kimyanın sembolik dili bölümünü şöyle özetleyebiliriz:

• Element; aynı proton sayısına sahip atomlardan oluşan saf maddeye denir.
• Elementlerin hepsi periyodik sistemde verimektedir. Toplam 118 tanedirler.
• Her elementin kendine özgü bir sembolü vardır.
• Element sembolleri, ya bir tane büyük harf ya da bir büyük ve bir küçük harften oluşur.
• Elementler, fizizksel veya kimyasal yöntemlere ayrışamaz ve daha basit maddelere bölünemezler.
• Bugün kullanılan element sembolü sistemi J.J. Berzelius tarafından geliştirilmiştir.
• Ezberlenmesi gereken elementler şunlardır:
  – H : Hidrojen
  – He : Helyum
  – Li : Lityum
  – Be : Berilyum
  – B : Bor
  – C : Karbon
  – N : Azot
  – O : Oksijen
  – F : Flor
  – Ne : Neon
  – Na : Sodyum
  – Mg : Magnezyum
  – Al : Alüminyum
  – Si : Silisyum
  – P : Fosfor
  – S : Kükürt
  – Cl : Klor
  – Ar : Argon
  – K : Potasyum
  – Ca : Kalsiyum
  – Pb : Kurşun
  – Au : Altın
  – Mn : Mangan
  – Co : Kobalt
  – Cr : Krom
  – Hg : Cıva
  – Ag : Gümüş
  – Sn : Kalay
  – Zn : Çinko
  – Fe : Demir
  – Ba : Baryum
  – Pt : Platin
  – Br : Brom
  – Cu : Bakır
  – Ni : Nikel
• En az iki farklı elementin, aralarında kimyasal bir tepkime vererek oluşturduğu saf maddeye bileşik denir.
• Bileşiği oluşturan elementler her zaman belli bir oranda (sabit bir orada da diyebiliriz) birleşirler.
• Bileşiklerin oluşmu da kimyasal tepkimeler ile olur ayrışması da.
• Bileşiği oluşturan elementlerin bütün özellikleri değişir. Bileşik, kendisini oluşturan elementlerden başka bir şeydir.
• Başlıca bileşikler ve yaygın adları şöyledir:
  – H₂O : Su
  – HCl : Tuz ruhu
  – H₂SO₄ : Zaç yağı
  – HNO₃ : Kezzap
  – CH₃COOH : Sirek asidi (Asetik asit)
  – CaCO₃ : Kireç taşı
  – NaHCO₃ : Yemek sodası
  – NH₃: Amonyak
  – Ca(OH)₂ : Sönmüş kireç
  – NaOH : Sud kostik (kostik)
  – CaO : Sönmemiş kireç
  – NaCl : Yemek tuzu
• Bütün saf maddelerin (bütün element ve bileşiklerin), sadece kendilerine ait erime noktası, kaynama noktası, özkütle, çözünürlük… özellikleri vardır. Bu özelliklere, saf maddelerin ayırt edici özellikleri denir. Saf maddeleri tanımak için bu özellikleri kullanılır. Mesela saf bir sıvı, normal koşullarda 100 derecede kaynıyorsa, o sıvı sudur. Çünkü saf suyun normal kaynama noktası 100 derecedir.