• Bir atomun aldığı, verdiği ya da ortaklaşa kullandığı elektron sayısına yükseltgenme basamağı denir.
  • Yükseltgenme basamağı en basit tanımı ile yük demektir.
• İyonik bağlı bileşiklerde, atomlar elektron almış ya da vermiş olurlar.
  • Bunun için iyonik bileşiklerde, atomların net olarak pozitif veya negatif yükleri vardır.
  • Bu yüzden iyonik bileşiklerde, atomların yüküne iyon yükü de denir.
• Kovalent bağlı bileşiklerde, atomların elektron alması ya da vermesi söz konusu değildir.
  • Bu yüzden, kovalent bileşiklerde atomların net olarak bir yükü yoktur.
  • Bu bileşiklerde, atomların yükü için yükseltgenme basamağı kavramını kullanmak daha doğrudur.
• Atomların yükseltgenme basamakları, şuralarda işimize yarar:
  • Redoks tepkimeleri denkleştirilirken (Kimya 12 konusudur)
  • Çaprazlama Yöntemi ile bileşik formülleri yazılırken (Kimya 9 da gördük)
  • İyonik bağlı bileşikler adlandırılırken (Kimya 9 da gördük)

İyonlar

• Bir bileşikteki bütün atomlar aslında birer iyondur fakat yükleri görünmez.
• Bir atomun bileşiğindeki yükünü hesaplamak için, bileşik formülündeki diğer atomların yükünü ezbere bilmek gerekir.
  • Bu yüzden, yükseltgenme hesabı yapabilmek için aşağıdaki iyonları yükleri ile birlikte ezberlemek çok önemlidir:

Bazı Elementlerin Yükleri Hakkında

Aşağıdaki bilgiler, bileşiklerdeki atomların yüklerini daha kolay hatırlamayı sağlayacaktır:

• Tek başına yazılan yani bileşiğe katılmamış atomlarda
  • Yükleri sıfırsa sağ üst köşeleri boştur. Yani; şu atomların yükü sıfırdır, nötrdürler:
    • Fe, Cu, Ca, Na…
  • Yükleri sıfır değilse, zaten sağ-üst köşelerinde belirtilmiştir.
    • Fe²⁺, Fe³⁺, Ca²⁺, Na⁺, Mg²⁺,…
• Element moleküllerindeki atomların yükleri sıfırdır. Yani; şu moleküllerdeki atomların yükü sıfırdır:
  • H₂, Cl₂, Br₂, F₂, O₂, N₂…
• Oksijen (O) atomu, OF₂ hariç, bileşiklerinde -2 yüklüdür.
  • OF₂ bileşiğinde, Oksijen atomunun yükseltgenme basamağı +2’dir.
• Flor (F) atomu, bütün bileşiklerinde -1 yük alır.
• Hidrojen (H) atomu, metallerle yaptığı bileşiklerde -1, ametallerle yaptıklarında ise +1 yüklüdür.
  • NaH, CaH₂ gibi metale bağlandığı bileşiklerinde H’nin yükseltgenme basamağı -1 dir.
  • NH₃, H₂O gibi ametale bağlandığı bileşiklerinde H’nin yükseltgenme basamağı +1 dir.
• 1A grubu metalleri bileşiklerde +1 yük alır.
  • 1A grubu metalleri: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr
• 2A grubu metalleri ise +2 yük alırlar.
  • 2A grubu metalleri: Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra
• B grubu metallerinin büyük çoğunluğu farklı bileşiklerinde farklı yükler alabilmektedir.
  • Mesela Demir (Fe) atomu, bazı bileşiklerinde +2, bazılarında ise +3 yük alabilmektedir.
• İyonik bileşiklerde, çaprazlamaya dikkat ederek metal ve ametalin yükünü görmek mümkündür.
  • Mesela; FeCl₃ bileşiğinde:
    • Fe atomu çaprazlamaya 3 gönderdiği için Fe³⁺
    • Cl atomu da demirin altına 1 gönderdiği için Cl^1- yüklüdür.
• Metaller, bütün bileşiklerinde katyondur yani pozitif yüklüdür.
• Bütün bileşiklerde, en az bir anyon ve en az bir katyon vardır.

Yükseltgenme Basamağı Hesaplama

Yükseltgenme basamağı şu kurallara göre bulunur:

• Bileşiklerdeki bütün atomların mutlaka sıfırdan farklı bir yükseltgenme basamağı vardır fakat görünmez.
• Bir bileşiğin formülündeki bütün atomların, yüklerinin toplamı her zaman sıfırdır.
  • Mesela; NaCl bileşiğindeki sodyum ve klor atomlarının yükleri şöyledir:
    • Na⁺¹ ve Cl^-1 dir.
    • Atomların yüklerinin toplamı da (+1 -1) sıfırdır.
• Yüklü bir moleküldeki (kök iyon) atomların toplam yükü, molekülün görünen yüküne eşittir.
  • Örneğin;
    • NO₃^– kök iyonundaki 4 atomun yüklerinin toplamı -1 yapar,
    • SO₄^2- kök iyonundaki 5 atomun toplam yükü ise -2 yapar.