Asitler Bazlar ve Tuzlar → 3. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Gerekli Bilgiler:
  • Kimyanın Sembolik Dili
  • Asitler ve Bazlar
• Öğretmen:
  • Muzaffer KAYA

Anlatılacak Başlıklar*:

• Hayatımızda Asitler ve Bazlar
  • Hayatımıza Girmiş Bazı Asit ve Bazlar
  • Asit ve Bazların Fayda Ve Zararları
  • Asit Yağmurları

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

Hayatımızdaki Asitlere/Asidik Maddelere Örnekler

Hayatımızdaki Bazlara/Bazik Maddelere Örnekler

• Sabun, deterjan, çamaşır suyu, kabartma tozu gibi temizlik maddeleri
• Lavabo açıcısı (Sud Kostik – NaOH)
• Kül
• Dişlerimiz ve bütün kemiklerimiz
• Tütündeki nikotin maddesi
• Su ısıtıcılarında ve çaydanlıkta zamanla biriken kireç (CaCO₃)
  • Sirke, limon suyu, limon tuzu gibi asitler ile kaynatıldığında kireç giderilebilir.
• Yemek sodası ve karbonat

a) Asitli Topraklara Baz Dökeriz

• Asitli topraklarda bazı bitkiler iyi gelişemez.
• Bu amaçla toprağa kireç taşı (CaCO₃) veya sönmemiş kireç (CaO) ve kül gibi bazik maddeler katılır.

b) Zeytin Yağı Üretiminde Asit-Baz Tepkimesi

• Zeytin yağındaki yağ asidi oranı istenenden daha yüksek olursa, NaOH bazı katılarak yağ asitleri oranı düşürülür.

c) Ağzımızda Bir Asit-Baz Tepkimesi

• Ağzımızda zamanla oluşan asidik ortam, dişlerimize zarar verir.
• Çünkü dişlerimiz bazik maddelerdir.
• Dişlerimizi fırçaladığımızda, ağzımızın pH değeri yükselir, çünkü diz macunları bazik maddelerdir.

d) Mermer ile Limonun Tepkimesi

• Mermer bazik bir maddedir, limon ise asidik bir maddedir.
• Bu yüzden limon suyu mermeri aşındırır.

e) Bal Arısının Isırığı Asidiktir

• Bal arısının iğnesinden çıkan salgı, asidiktir.
• Bu yüzden bal arısının soktuğu yere bazik bir madde (soda, kül, sabun, diş macunu…) sürülürse asidin etkisi azaltılmış olur.

f) Çaydanlıkta Bir Asit-Baz Tepkimesi

• Çaydanlıkta oluşan kireç, bazik bir maddedir.
• Limonlu veya sirkeli su gibi asidik bir madde ile kaynatılırsa, çaydanlığın kireci sökülecektir.

g) Midemizde Bir Asit-Baz Tepkimesi

• Bazen HCl asidi midemizi yakar.
• Bu durumda, Al(OH)₃ veya Mg(OH)₂ bazlarından yapılan mide ilaçları kullanırız.
• Karaciğerden gelen bazik özellikteki safra suyu asidik mideden gelen besinleri nötralleştirir.

h) Kek Yaparken Bir Asit-Baz Tepkimesi

• Limon suyu, elma, süt, yoğurt asidik maddelerdir.
• Keke katılan kabartma tozu (sodyum bikarbonat (NaHCO₃) tuzu) ise bazik bir maddedir.
• Bu iki madde tepkimeye girerek karbon dioksit (CO₂) gazı oluşturur.
• Oluşan karbon dioksit gazı, keki kabartır.

– HF Camı Çözer

• HF (Hidrojen florür), cam ve porselen ile tepkimeye girer.
  • HF cam şişede saklanamaz.
  • HF, camın işlenmesinde ve porselen dişlerin tamirinde kullanılır.

4HF_(aq) + SiO_2(s) → SiF_4(g) + 2H₂O_(s)

– Karbonat Bileşikleri Asitler ile CO₂ gazı Verir

• Karbonat (CO₃^2-) lı bileşikler, asitlerle tepkimeye girerek; tuz, su ve CO₂ gazı oluşturur:
  • NaHCO₃ + HCl → NaCl + CO₂ + H₂O
  • Na₂CO₃ + 2HCl → 2NaCl + CO₂ + H₂O
  • CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + CO₂ + H₂O

Mide Asidi Sindirimi Sağlar/Pas Çözücüdür

• Asit ve bazlar, yediğimiz gıdaların sindirilmesinde rol oynar.
  • Mesela midemizde HCl (Hidroklorik asit) vardır.
  • Mide öz suyu %0,4 oranında hidroklorik asit (HCl) içerir.
  • Eğer bu salgı fazlalaşırsa midede ülser adı verilen hastalık oluşur.
  • Midemizden bağırsaklara giden besinler orada da bazik bir madde olan pankreas öz suyu ile karşılaşır.
• Mide yanmalarına karşı kullanılan ilaçlar bazik maddelerdir: Mg(OH)₂ ve Al(OH)₃ gibi…

Sülfürik Asit: Akü Asidi

• H₂SO₄ (sülfürik) asidi:
  • Araba akülerinde elektrik üretimi
  • Gübre üretiminde de kullanılır
  • Kumaşları tahriş eder.

Folik Asit

• Tüm hayvan ve bitki dokularında
• Yeşil yapraklı sebzelerde
• Biftek
• Karaciğer
• Böbrek
• Hububat
• Domates
• Süt ve çilekte bulunmaktadır.
• Folik asidin eksikliğinde vücudumuzda kansızlık (anemi) oluşur.

Benzoik Asit

• Birçok bitkinin meyvelerinde, yaprak ve kabuklarında bulunur.
• Gıdalarda mikrobik bozunmayı önler.
• Gıdaların tadını değiştirir.
• Meyve suyu, marmelat, reçel, gazlı içecekler, turşu ve ketçap üretiminde kullanılır.

Temizlik Maddeleri Aşırı Tüketilmemelidir

• Temizlik maddelerinin aşırı kullanımının şu sakıncaları vardır:
  • Çevre kirliliği
  • Kalp hastalığını
  • Astım hastalığı
  • Diyabet hastalığı
  • Kanser oluşumu
  • Doğal içerikli sabun ve arap sabunu daha sağlıklıdır.

Lavabo Açıcılar Kuvvetli Bazlardır

• Lavabo açıcılar kuvvetli baz (NaOH) içerdiğinden, Zn ve Al metalinden yapılmış tesisat borularına zarar verir.

Çamaşır Suyu ve Tuz Ruhu Birlikte Olmaz

• Çamaşır suyu (NaOCl) ve tuz ruhu (HCl) karıştırıldığında, Cl₂ gazı oluşur.
  • Cl₂ gazı zehirlidir; özellikle solunum yolu hastalıklarına ve ölüme sebep olabilir.

Cildimize Zarar Verebilirler

• Derişik sülfürik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme özelliği tehlikelidir, bu yüzden cildimizde ciddi yanıklara sebep olurlar.
• Derişik asit ve baz çözeltileri, tahriş edici veya yakıcı olabilir.
• Saçlarımızı yıkarken kullandığımız şampuanlar cilt hastalıklarına neden olabilir.

Asit Yağmuru Nedir?

• Asit yağmuru demek, yağmurun asitli yağması demektir.

Asit Yağmuruna Sebep Olan Gazlar

• Normalde de yağmur suyu zaten asidik bir sudur fakat pH değeri 5,6 civarındadır.
• Asit yağmurlarının pH değeri ise 4,6’dan düşüktür.
• Asit yağmurları, doğal bir olay değildir.
• Asit yağmurlarına sebep olan gazlar, asidik oksitlerdir. Bu oksitler şunlardır:
  • SO₂ : Kükürt dioksit
  • CO₂ : Karbon dioksit
  • NO₂ : Azot dioksit

Asit Yağmuruna Sebep Olan Gazların Kaynağı

• Havadaki N₂ gazının yanması
• Fabrika bacalarından çıkan gazlar
• Fosil yakıtlar:
  • Benzin, mazot, LPG, kömür, doğal gaz
• Orman yangınları

Asit Yağmuruna Sebep Olan Gazlardan Asit Oluşumu

• Bu bileşikleri oluşturan tepkimeler şöyle gerçekleşir:
  • 3NO_2(g) + H₂O_(s) → 2HNO_3(suda) + NO_(g)
  • CO_2(g) + H₂O_(s) → H₂CO_3(suda)
  • SO_3(g) + H₂O_(s) → H₂SO_4(suda)

– Gölleri ve akarsuları asidik yapar:

• Asit yağmurlarının en fazla etkilediği yerler göller ve akarsulardır.
• Asit yağmurları suları asidik yaparak suyun toksik (zehirli) hâle gelmesine neden olur.
• Toplu balık ölümleri görülmesinin bir nedeni de budur.
• Su altında yaşayan türler de besin zinciri boyunca asit yağmurlarından etkilenir.

– Bitkilere zarar verir:

• Asit yağmuru, topraktaki besin maddelerini ve yararlı mineralleri çözer; ağaç ve bitkiler büyümek için gerekli besini alamaz.
• Asit yağmurları doğrudan ağaçları öldürmez. Yapraklara zarar vererek ağaçları zayıflatır.
• Yeşil ve sağlıklı olan yapraklar veya iğne yapraklar dökülür.
• Asit yağışlarından en çok yükseklerdeki ormanlar etkilenir.
• Ağacın yaprakları zarar gördüğünde ve zayıfladığında onlara zarar veren hastalık ve böceklerden daha fazla etkilenir.

– Tarihi eserlere ve binalara zarar verir:

• Tarihi eserlerin, heykellerin ve binaların çoğu kireç taşı ve mermerden yapılmıştır.
• Kireç taşı ve mermerde bulunan kalsiyum karbonat (CaCO₃), asitlerle çözünen ancak suda çözünmeyen bir katıdır.
• Bu yüzden asit yağmurları kireç taşı ve mermerden yapılmış bütün yapıları aşındırır.
• Asit yağmurlarının tarihi eserler ve binalar üzerindeki etkileri, çoğunlukla, ince ayrıntıların kaybolması şeklindedir.

– İnsan sağlığını olumsuz etkiler:

• Asit yağmurlarının insan sağlığına olumsuz etkisi vardır.
• Asit yağmurları havada partiküller oluşturur.
• Oluşan bu partiküller solunum problemlerine yol açarak nefes almayı zorlaştırır, çeşitli solunum yolu hastalıklarına, nefes darlığına ve akciğer kanserine neden olabilir.

• Sanayide ve evlerde; kömür yerine;
  • doğal gaz
  • güneş
  • rüzgâr
  • dalga enerjisi ve
  • jeotermal enerji gibi çevreci enerjiler tercih edilmelidir.
• Orman yangınlarını önlemek için gerekli tedbirler alınmalı ve yeşil alanlar artırılmalıdır.

• Toplu taşımaya önem verilmelidir.
• Bacalar her yıl temizlenmelidir.
• Sanayi tesislerinde ve elektrik üreten tesislerde bacalara filtre takılmalıdır.
• Taşıt egzozlarında katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır.