Organik Bileşikler → 1. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Süre: 40 dakika
• Gerekli Bilgiler:
  • Organik Bileşikler – 1. Bölüm
  • Organik Bileşikler – 2. Bölüm
  • Organik Bileşikler – 3. Bölüm
• Öğretmen:
  • Gökalp AY

Anlatılacak Başlıklar*:

• Alkinler
  • Alkinlerin Adlandırılması
  • Alkinlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
  • Asetilen
• Aromatik Bileşikler
  • Basit Aromatik Bileşikler ve Kullanım Alanları
  • Aromatik Bileşiklerin Adlandırılması

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

• Üçlü kovalent bağ kurmuş en az 1 adet karbon çifti vardır. (fonksiyonel grup)
• En küçük üyesi 2 karbonludur.
  • Tek karbonlu alkin yoktur.
• İsimleri “-in” son eki ile biter.
• Genel formülü C_nH_2n-2‘dir.
• Apolar bileşiklerdir.
• Karbon sayısı arttıkça, dallanma azaldıkça kaynama noktaları (London kuvvetleri) artar.
• Üçlü bağ başta ise uç alkin, ortalarda ise iç alkin denir.
  • Uç alkinler asidik karakterlidir.

Alkin Örnekleri:

Alkinlerin Genel Formülü: C_nH_2n-2

1. İçinde üçlü bağlı karbonların da olduğu en uzun zincir seçilir.
2. Gövdedeki karbonlar, çift bağa yakın taraftan başlanarak numaralandırılır.
3. Önce numaraları ile birlikte dallar, sonra da gövde okunur.
   • Gövdenin isminden önce, üçlü bağ karbonlarının numaralarından küçük olan da belirtilir.
   • Gövdenin ismi “-in” son eki ile biter.
   • Gövdede 2 tane üçlü bağ varsa, gövdenin ismi “-diin“
   • 3 tane varsa “-triin” son eki ile biter.
   • Birden çok ikili bağ içerek alkenlere “polialkin” denir.

Üçlü bağın sağı ve solu aynı ise simetrik alkin denir.

Öğretici Örnek:

Örnek:

Örnek:

Örnek:

Üçlü bağa (fonksiyonel gruba) yakın taraftan başla.

• Kireç taşı, kömür (C) ve su kullanılarak üretilir:
  

• Yandığında çok yüksek sıcaklıkta (yaklaşık 3000^oC) alevler elde edildiği için, metallerin kesilmesinde ve kaynatılmasında kullanılır.
  

• H₂ katılarak, etilen üretilir:
  

• Hidrojen halojenür (HX) ve halojen (X₂) katılması da mümkündür:
  

• Alifatik olamayan hidrokarbonlara aromatik hidrokarbonlar denir.
• “Aromatik” kelimesi “güzel kokulu” anlamına gelir.
• Aromatik bileşiklere sistematik olarak “arenler” denir.
• Aromatik bileşikler, benzen halkası (C₆H₆) ve türevi bileşiklerdir.
• Benzen halkası için August Kekule tarafından önerilen formüller yandadır:

• Petrol ve kömürden elde edilen;
  • renksiz,
  • yanıcı ve
  • kanserojen bir sıvıdır.
• Apolar bir moleküldür.
• Erime noktası 5.5^oC, kaynama noktası 80^oC’dir.
• İyi bir organik çözücüdür.
• Pi bağına sahip diğer bileşikler gibi katılma tepkimesi vermez.
• En önemli tepkimesi yer değiştirme tepkimesidir.
  • Benzenin H atomları yer değiştirme tepkimesi verir.

• Bezen Br₂ ile yer değiştirme tepkimesi vererek Brombenzen oluşturur.

• Benzen halkasındaki bir H atomu OH grubu ile yer değiştirirse, fenol bileşiği oluşur.
• Alkollere benzemesine rağmen zayıf bir asittir.
• Derişik çözeltileri tüm canlılara zarar verir.

• Benzen halkasına amino (-NH₂) grubunun bağlanması ile elde edilir.
• Zayıf bazdır.
• Aminobenzen olarak da adlandırılır.
• Renksiz, kokulu bir sıvıdır.

• Bitişik iki benzen halkası içeren önemli bir aromatik bileşiktir.
• Beyaz pulcuklar hâlinde bir maddedir.
• Oda koşullarında katı hâldedir.
• Suda çözünmez.
• Süblimleşir.

• Kolaylıkla buharlaşabildiği için böceklerle mücadelede, özellikle güveleri yünlü kumaşlardan uzaklaştırmada kullanılır.
• Koku giderici madde olarak da kullanılmaktadır.
• Kırmızı alyuvarlara zarar verir ya da alyuvarların parçalanmasına neden olur.
• Kanserojen etkileri nedeniyle naftalinin 2008 yılından itibaren Avrupa’da kullanımı yasaklanmıştır.
• Yakıt, boya ham maddesi; eczacılık ve parfümeride kullanılmaktadır.

• Fenil grubuna (C₆H₅-) metil (–CH₃) bağlanmasıyla elde edilen aromatik bir hidrokarbondur.

• Karakteristik bir kokuya sahiptir.
• Renksiz ve suda çözünmeyen bir sıvıdır.
  • Benzen ve ksilen eldesinde
  • Boyalarda inceltici olarak
  • Dezenfektanlarda ve
  • Patlayıcı yapımında (TNT, trinitro toluen) kullanılır.

• Farklı fonksiyonel/gruplara aşağıdaki öncelik sırasına göre numara verilir:
  1. -COOH (Karboksil)
  2. -CHO (Aldehit)
  3. -C=O (Karbonil)
  4. -OH (Hidroksil)
  5. -NH₂ (Amino)
  6. -R (Alkil grupları)
  7. -NO₂ (Nitro)
  8. -X (Halojenler)