Organik Bileşikler → 1. Bölüm
İçindekiler
- 1. Bölüm: Hidrokarbonlar (Part III)
- Alkenler (Olefinler)
- Alkenler (Olefinler)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- Alkenil Grupları
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerin Fiziksel Özellikleri
- Alken Eldesi
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kullanım Alanları
DERS
AYT Kimya
Kimya 12
KONU
ÜNİTE III
ORGANİK BİLEŞİKLER
I. Bölüm (III)
1. Bölüm: Hidrokarbonlar (Part III)
Dersin Özellikleri:
- Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
- Süre: 40 dakika
- Gerekli Bilgiler:
- Hidrokarbonlar -1. Bölüm
- Hidrokarbonlar -2. Bölüm
- Öğretmen:
- Muzaffer KAYA
Anlatılacak Başlıklar*:
- Alkenler ve Adlandırılması
- Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
- Alkenlerin Fiziksel Özellikleri
- Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
- Alkenlerin Kullanım Alanları
* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.
Alkenler (Olefinler)
- İkili kovalent bağ kurmuş en az bir tane karbon çiftine sahiptirler. (fonksiyonel grup)
- En küçük alken 2 karbonludur.
- Tek karbonlu alken yoktur.
- İsimleri “-en” veya “-ilen” son eki ile biter.
- Genel formülü CnH2n‘dir.
- Homolog sıra (homolog seri) oluştururlar.
- Sikloalkenlerin genel formülü:
- CnH2n-2‘dir.
- CnH2n-2‘dir.

Alkenler (Olefinler)
Alkenlerin Genel Formülü: CnH2n
- Tek karbonlu alken yoktur.
- C2H4 : Eten (Etilen)
- C3H6 : Propen (Propilen)
- C4H8 : Büten (Bütilen)
- C5H10 : Penten (Pentilen)
- C6H12 : Hekzen (Hekzilen)
- C7H14 : Hepten (Heptilen)
- C8H16 : Okten (Oktilen)
- C9H18 : Nonen (Nonilen)
- C10H20 : Deken (Dekilen)
Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
- İçinde çift bağlı karbonların da olduğu en uzun zincir seçilir.
- Gövdedeki karbonlar, çift bağa yakın taraftan başlanarak numaralandırılır.
- Önce numaraları ile birlikte dallar, sonra da gövde okunur.
- Gövdenin isminden önce, ikili bağ karbonlarının numaralarından küçük olan da belirtilir.
- Gövdenin ismi “-en” son eki ile biter.
- Gövdede 2 tane çift bağ varsa, gövdenin ismi “-dien“
- 3 tane varsa “-trien” son eki ile biter.
- Birden çok ikili bağ içerek alkenlere “polialken” denir.
İkili bağın sağı ve solu aynı ise simetrik alken denir.
Öğretici Örnek:
Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
Eten ve propen adlandırılırken, çift bağın numarasını belirtmeye gerek yoktur.

Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
Öğretici Örnek:
- Birden fazla çift bağ varsa, numaraları belirtilir ve alkenin isminde -dien, -trien… son ekleri kullanılır.
Öğretici Örnek:
- Numaralandırma yapılırken, dala değil çift bağa yakın tarafın önceliği vardır.
Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
Öğretici Örnek:
- Çizgi bağ formüllerinde, her bir zik zak çizgisinin başında ve sonunda görünmeyen bir C atomunun olduğunu hatırlayalım.
Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
Öğretici Örnek:
- Halkalı alkenlerin gövdeleri -siklo ön eki ile adlandırılırlar.
Öğretici Örnek:
- Halkalı alkenlerde, numaralandırma işlemi ikili bağdan başlar ve dala yakın tarafa doğru gider.
- 1 ve 2 numara ikili bağa ait olmalıdır.
Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC Adları)
Öğretici Örnek:
- En uzun zincir, ikili bağı da içermelidir.
Alkenil Grupları
Alkenlerden 1 tane H atomu çıkarılırsa “alkenil” grupları oluşur.

Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
İkili bağ karbonlarında, aynı gruplar, aynı karbonda değilse cis-trans izomeri vardır.
- Cis-trans izomeri vardır:


- Cis-trans izomeri yoktur.


- Aynı gruplar aynı tarafta ise cis izomerliği; zıt taraflarda ise trans izomeri vardır.




Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
Örnek:
Aşağıdaki bileşiklerden hangileri,
cis ve trans izomeri gösterir?
I) Propen
II) 2-metil-2-hekzen
III) 2-büten
IV) 1-kloro-2-metil-1-büten
Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
Öğretici Örnek:
- Cis ve Trans izomerliği, IUPAC adının başında belirtilir:
Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
Öğretici Örnek:
- Cis ve Trans izomerler, IUPAC adının en başına yazılır.
Öğretici Örnek:
- Aynı gruplar aynı karbonda ise, cis-trans izomerliği yoktur.
Alkenlerde Cis-Trans İzomeri
Çıkmış Soru:
Alkenlerin Fiziksel Özellikleri
- 5 karbonluya kadar olan üyeleri gaz halindedir.
- Apolar bileşiklerdir; katı ve sıvıları London etkileşimleri ile oluşur.
- Suda çözünmezler; organik ya da apolar çözücülerde çözünürler.
- Yoğunlukları sudan daha düşüktür; Bu yüzden sıvı alkenler suyun üzerinde toplanır.
- Karbon sayısı arttıkça, dallanma azaldıkça kaynama noktaları yükselir.
- Sikloalkanlar ile yapı izomerleridir.
- Cis izomerin kaynama noktası transından daha yüksektir.
- Sikloalkanlar ile yapı izomerleridir.
- Karbon sayısı arttıkça, dallanma azaldıkça kaynama noktaları yükselir.
- Yoğunlukları sudan daha düşüktür; Bu yüzden sıvı alkenler suyun üzerinde toplanır.
- Suda çözünmezler; organik ya da apolar çözücülerde çözünürler.
- Apolar bileşiklerdir; katı ve sıvıları London etkileşimleri ile oluşur.
Alken Eldesi
- Alkol bileşiklerinden, 170oC’de ve H2SO4 katalizörlüğünde su çekilerek alken elde edilebilir:
- Alkil halojenülerden (R-X) H-X çekilmesi ile:
- Tepkimede, NaOH ve KOH bazlarının alkol çözeltileri kullanılır.
- Alkanların dehidrojenasyonu (H2 çekilmesi) ile:
- Tepkime, 800oC’de ve Al2O3 katalizörlüğünde gerçekleşir.
- Alkinlere kısmen H2 katılması ile:
- Tepkime, Lindlar (aktifleşmiş Pb/CaCO3) katalizörlüğünde gerçekleşir.
Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
Pi (π ) bağı, alkenlere kimyasal olarak aktiflik kazandırır.
I. Alkenlerin Yanma Tepkimeleri

Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
II. H2 Katılması
Pi (π ) bağı, alkenlerin katılma tepkimesi verebilmelerini sağlar.
- Alkenlere Ni, Pt ve Pd katalizörlüğünde H2 katılır ve alkan oluşur:
Örnek:
- Propene H2 katarsak, propan oluşur:
Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
III. Halojen (X2) Katılması
Pi (π ) bağı, alkenlerin katılma tepkimesi verebilmelerini sağlar.
- Alkenlere halojen katılması tepkimesi sonucu, alken bileşiği bir “alkil halojenüre” dönüşür.

Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
IV. Hidrojen Halojenür (HX) Katılması
Pi (π ) bağı, alkenlerin katılma tepkimesi verebilmelerini sağlar.
- Alkenlere, HX katılması tepkimesi, “Markovnikov Kuralı“na göre yürür ve alkil halojenür oluşur.
- Markovnikov Kuralı: Hidrojen, hidrojeni daha çok olan C atomuna katılır. (%10 yan ürün de oluşur.)


Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
V. Su (H2O) Katılması
Pi (π ) bağı, alkenlerin katılma tepkimesi verebilmelerini sağlar.
- Alkenlere, H2O katılması tepkimesi, “Markovnikov Kuralı“na göre yürür ve bir alkol oluşur.

Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
VI. Bayer Testi (KMnO4 ile Tepkimeleri)
Bayer testi, alkenlerin tanınmasında kullanılır.
- Sadece alkenler KMnO4 çözeltisi ile yükseltgenerek diollere dönüşürler.

Alkenlerin Kimyasal Özellikleri
VII. Alkenlerin Polimerleşme Tepkimeleri
Pi (π ) bağı, alkenlerin polimerleşme tepkimesi verebilmelerini sağlar.
Örnek:
Etilen monomerinden Polietilen (PE) polimerinin oluşumu:
Örnek:
Vinil klorür monomerinden Polivinil klorür (PVC) polimerinin oluşumu:
Alkenlerin Kullanım Alanları
- Etilen (C2H4):
- Bitkilerin meyvesinin olgunlaşmasını sağlayan bir bitki hormonudur.
- Domates ve muz gibi meyvelerin olgunlaşmasına yardımcı olur.
- Etilklorür, etanol ve polietilen gibi birçok endüstriyel bileşiğin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılmaktadır.
- Bitkilerin meyvesinin olgunlaşmasını sağlayan bir bitki hormonudur.
- β-karoten:
- A vitamini kaynağı olan ve havuca rengini veren, 11 tane ikili bağ içeren bir polialkendir.
- Eten ve Propen:
- Endüstriyel amaçlar doğrultusunda üretilen en önemli bileşiklerdir.

Organik Bileşikler
I. Bölüm
(Hidrokarbonlar – III)
Bitti 🙁