Çocuk Gelişimi

Çocuk gelişimine başlamadan önce çocuk psikolojisini kısaca ele alalım.

Çocuk Psikolojisine Kısa Bir Bakış

Çocuk psikolojisinin konusu, bireyin doğum öncesi döneminden ergenlik evresine kadar süregelen gelişimidir.

Batılıların Çocuk Psikolojisi Konusundaki Görüşleri

• Platon:
  • Çocukların farklı yeteneklere sahip olduklarını, bu nedenle farklılıklarının dikkate alınarak eğitilmeleri gerektiğini savunmuştur.
• Comenius:
  • Çocuğun bireyselliğiyle, onun ilgi ve yeteneklerinin tanınması gerektiğini vurgulamıştır.
• Rousseau:
  • Çocuğun doğal gelişiminin kolaylaştırılabilmesi için bireysel ilgi ve yeteneklerini özgürce ifade edebilmesi gerekmektedir.
  • “Doğaya dönüş” temel görüşünden hareket eden Rousseau, yetişkinlerin kendi fikir ve davranışlarını çocuklara zorla kabul ettirmek istemelerine karşıdır.

Bu isimlerin dışında, çocuk psikolojisi alanında önemli isimler kronolojik sıra ile şunlardır:

• Pestalozzi (1774)
• Tiedemann (1787)
• Frowbel (1826)
• Darwin (1877)
• Preyer (1882)
• Stanley Hall (Clark Üniversitesi Psikoloğu)
• Alfred Binet (1905 – Zeka ölçeği geliştirmiştir)
• Arnold Gesell ve çalışma arkadaşları
• Thorndaike (Davranışçılık)
• Watson (Şartlı Refleks kuramı)
• Dewey (Yaşayarak Öğrenme)
• Jean Piaget

Çocuk Psikolojisinde Kullanılan Ölçme Yöntemleri

1. Doğal Gözlem:
   • Anne, baba ya da diğer erişkinler çocuğun günlük yaşamını dikkatle izler.
2. Özyaşam Öyküsü (Otobiyografi):
   • Çocuğun kendisi tarafından kaleme alınan bilgiler yardımı ile yapılan çalışmalardır.
3. Soru Çetvelleri:
   • Çocuklar ilgili gerekli bilgiyi almak üzere anne, baba ya da diğer yetişkinlere sorular yöneltilir.
4. Görüşme Yöntemi:
   • Soru-yanıt şeklinde çocuk hakkında bilgisi olanlardan ya da doğrudan çocuktan bilgi almayı amaçlar.
5. Projektif Teknikler:
   • Çeşitli ortamlarda çocuğa kendini özgürce ifade etme olanağı verilmesi, böylece iç dünyasındaki duygu ve tutumları açıklayabilmesine fırsat tanınmasıyla gerçekleşir.
6. Klinik Vaka İncelemesi
   • Gelişim süreci içende çocuğu etkileyen tüm faktörleri içeren ayrıntılı bir araştırma yöntemidir. Uzman eğitimci, verileri, çocuğun ilişkide olduğu ev, okul ve sosyal kurumlardan elde eder.
7. Ard Arda İzleme:
   • Aynı çocuk grubu, belirli zaman aralıklarıyla çocukluktan ergenliğe kadar art arda incelenir.
8. Gruplar Arası İnceleme:
   • Farklı yaşlardaki çocukları aynı anda inceler.
9. Deneysel Teknikler:
   • Çocuk kurgulanmış bir deney ortamında incelenir.
10. Sosyometrik Teknik:
    • Bir sınıfta her çocuğun “Herhangi bir ödevi hazırlamak için kimi seçerdin?” gibi sorulara cevap vermesine dayanır. Alınan yanıtlara göre; “Yıldızlar”, “Yalnızlar”, “Reddedilenler”, “Çiftler” ve “Üçgenler” ortaya çıkar.
11. Test Yöntemi:
    • Önceden standartlara bağlanmış sorular yoluyla bireyden bilgi toplanır.
12. Çocuk Psikoterapisi:
    • Bireysel psikoterapidir. Bir terapist eşliğinde uygulanır.
13. Psikodrama:
    • Bireyin, iç çatışmaları ile ilgili roller oynaması yoluyla uygulanır. Oynanan oyun, başrol oyuncusunun yaşantılarından kesitleri içerir. Belli durumlarda baş rol oyuncusunun yardımcı oyucu ile rolünü değiştirmesi istenir. Rol değişimiyle çocuk, karşıt ya da tamamlayıcı roller oynadıkça, sıkıntısını açığa vurur.

Gelişimin İncelenmesi

Gelişim; çocuğun nitelikli büyümesidir. Yani; düzenli, uyumlu ve sürekli ilerleyerek büyümesidir.

Gelişimin İlkeleri

• Gelişim:
  1. Dinamik bir olgudur.
  2. Genetik bireyselliğin bir sonucudur.
  3. Giderek artan bir özelleşme sürecidir.
  4. Gelişimde denge vardır.
  5. Art arda görülen, düzenli bir süreçtir.

Gelişimin Evreleri

1. Prenatal (Doğum Öncesi) Dönem
   1. Ovum Evresi: Döllenmeden 2. haftanın sonuna kadardır.
   2. Embriyo Evresi: 3 – 8. hafta arasıdır.
   3. Fetus Evresi: 9. haftada başlar doğuma kadar devam eder.
2. Postnatal (Doğum Sonrası) Dönem:
   1. Yeni Doğan Beben (Neonate): 0-4 haftalar
   2. Bebeklik: 4. hafta – 2 yaş
   3. İlk Çocukluk: 2-6 yaş
   4. Son Çocukluk:
      • Kızlarda 6-11 yaş
      • Erkeklerde 6-12 yaş
   5. Ergenlik:
      • Kızlarda 11-20 yaş
      • Erkeklerde 12-20 yaş

Doğum Öncesi Dönemde Gelişim

• İnsan yavrusu anneden gelen yumurta (ovum) ve babadan gelen spermin birleşmesi (döllenme) ile oluşmaya başlar.
• Yumurta ve spermden gelen 23’er kromozom birleşerek 46 kromozomlu zigotu oluşturur. Bu insan yavrusunun ilk hücresidir.
• Bir canlının, embriyolojik dönemde bir hücre halinden kendi türünün biyolojik evrim düzeyine çıkışı ve bu düzeyde bir beden elde edişine “ontogenez” adı verilir.
• Ontogenez yoluyla bir insan zigotu 280 günlün bir embriyolojik evrimle, insan yavrusu haline dönüşür.
• Çocuğun kalıtsal özelliklerini taşıyan, kromozomlardaki “gen”lerdir.
  • Bu genler anne ve babanın genlerinin bir birleşimidir ve bireyin kalıtsal kaderini belirler.
• Zigot 24 saat içinde bir mitoz bölünme ile 2 hücreye dönüşür.
  • Bu bölünmeler devam ederek insan yavrusu “Morula” şeklini alır.
• Doğum öncesi gelişim baştan kuyruğa doğru bir yol izler.
• Embriyo evresinin sonunda bebeğin bütün iç ve dış özellikleri tamamlanır.
  • Kalp 3. haftanın sonunda atmaya başlar.
  • Boyu 3 cm dir.
  • Bedenin bir çok organı bu evrede oluşmaya başlar.
  • Sinir sisteminin gelişim hızlanır.
  • En kritik doğum öncesi evredir.
    • Bu evrede uyuşturucu kullanımı, virüs bulaşımı gibi etkiler bazı organların şekillenmesini olumsuz etkileyebilir.
• Anne 16. haftada bebeğin hareketlerini hissedebilir.
• Kıkırdak doku kemikleşmeye 4. aydan itibaren başlar.
• 5. fetal ayda iç organlar gelişmiş ve işleve hazırdır.
• 6. ve 7. aylarda fetüs yaşama dönemine girer.
• Yeni doğan bir bir fetüsün boyu 50 cm, kilosu 3 kg kadardır.
• Doğumdan sonra ağlama ile birlikte nefes alma ve ciğerlerin çalışması başlar.
• Emme ile birlikte sindirim sisteminin asıl faaliyetleri başlar.

GELİŞİM ALANLARI

Çocuğun gelişimi şu alanlara ayrılır:

1. Bedensel Gelişim
2. Bilişsel Gelişim
3. Motor Gelişimi
4. Dil Gelişimi
5. Duygusal Gelişim
6. Sosyal Gelişim

1. BEDENSEL GELİŞİM

• Bedensel gelişim çocuğun neler yapabileceğini, akranlarına karşı sergilediği tutum ve davranışların yönünü belirler.
• Belli dönemleri vardır ve bu dönemlerde sergilenen gelişme hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir.
• Büyüme genellikle şu 4 dönemi takip eder:
  1. Hızlı Dönem I: Doğum öncesi ve doğum sonrasının ilk 6 ayı hızlı bir büyüme yaşanır.
  2. Yavaş Dönem I: İlk 6 aydan ergenlik dönemine kadar büyüme hızı yavaştır.
  3. Hızlı Dönem II: 8-12 aralığından başlayarak 15-16 yaşlarına kadar “ergenlik fışkırması” denilen hızlı bir gelişim yaşanır.
  4. Yavaş Dönem II: Ergenlikten sonra boy uzaması durur kilo değişimi olabilir.
• Bedensel büyüme dönemlerini şu ortak faktörler etkileyebilir:
  • Uyum Zorlukları: Hızlı büyüme dönemlerine uyum sağlamak zor ve rahatsız edicidir.
  • Enerji Düzeyi: Hızlı büyüme dönemlerinde enerji tüketimi fazladır. Bu dönemde çocuklar çabuk yorulur. Bu da onları huysuz ve tedirgin yapabilir.
  • Beslenme Gereksinimleri: Büyüme hızına göre yeterli beslenmeyen çocuklar yorgun ve huysuz olur. Okula ve ödevlerine az ilgi duyan bu çocukların sosyal uyumları da genellikle bozuktur.
  • Isı Dengesinin Sürdürülmesi: Hızlı büyüme dönemlerinde beden ısı dengesini koruyamayabilir. Bu da çocukta bitkinlik, huysuzluk, iştahsızlık ve anti sosyal davranışlara sebep olabilir.
  • Beceriksizlik: Hızlı büyüme dönemlerinde sakarlık ve beceriksizlik görülebilir.
• J. M. Tanner’e göre bedensel gelişim şu faktörlerden etkilenir:
  1. Kalıtım
  2. Irk
  3. Beslenme
  4. Hastalık
  5. Psikolojik bozukluklar
  6. Sosyo-ekonomik statü

1.1 Knobloch ve Pasamanick’a GÖRE gelişimin ilk 5 yılında bazı kritik yaşlar ve kritik gelişim özellikleri şunlardır:

• 1. yılın ilk 3 ayında:
  • Göz kaslarının kontrolünü kazanırlar.
  • 4 haftalık bir yeni doğan, başının üstünde asılı duran bir objeyi hemen fark etmez ama obje çocuğun görme çizgisinin üzerinde hareket ettirilirse çocuk onu sınırlı bir alan içinde baş ve göz hareketleriyle izler.
• İlk yılın 2. çeyreğini oluşturan 16. ve 28. haftalarda:
  • Başı ve bedenin üst kısmını destekleyen kaslarla, el ve kol kaslarının kontrolünü kazanır.
  • Desteklenmiş şekilde oturabilir.
  • Başını destek olmadan dik tutabilir.
• İlk yılın 3. çeyreğini oluşturan 28. ve 40. haftalarda:
  • Gövde ve parmaklardaki kontrol gelişir.
  • Başparmağını kullanabilir ve yakalama becerisi geliştirir.
• İlk yılın son çeyreğini oluşturan 40. ve 52. haftalar arasında:
  • Bacaklarını ve ayaklarını kontrol edebilir.
  • Destekle yürüyebilir.
  • Denge zayıftır.
  • Rahatça oturabilir.
  • Vücudunu döndürebilir.
  • Düzmeden bir yana eğilebilir.
  • Yüzükoyun yatarken oturabilir.
  • Sürünerek ilerleyebilir.
  • Emekleyebilir.
• İkinci yılında:
  • Yürüme ve koşma gelişir.
  • Küçük ve büyük tuvaletlerini kontrol etmeyi başarırlar.
  • Konuşmaya başlarlar.
  • Kişisel kimliğe sahip olmak isterler.
• 2 ve 3 yaşlarında çocuklar dili bir düşünce aracı olarak kullanabilirler.
• Dördüncü yılda:
  • Kişisel yaşamlarında ve ev ortamında daha bağımsız olmaya başlarlar.
  • Motor davranışları daha mükemmeldir. Her hareket tek başına yapılabilir hale gelmiştir.
• Beşinci yıllarında:
  • Motor kontrol olgunlaşmıştır.
  • Dil oldukça yeterli bir biçimde ifade edilebilir hale gelmiştir.
  • Sosyal uyum görülmeye başlamıştır.
  • Çocuğun hareketleri gelişmiş, dengesi kusursuz hale gelmiştir.

1.2 Bebeklik Döneminde (0-2 Yaş Arası) Bedensel Gelişim

• Ortalama olarak erkek bebekler kızlara göre tüm beden oranları bakımından biraz daha büyüktürler.
• Bebeğin beden oranlarında görülen değişimler özellikle birinci yılın ikinci yarısında hızlanır.
• Doğumda başın gövdeye oranı 1/4 iken, erişkinlikte 1/8’dir.
• Doğumdan 1 yaşına kadar gövde en hızlı büyüyen alanı oluşturur.
• Bacaklardaki hızlı büyüme 1 yaş ile ergenlik arasında gerçekleşir.
• Bedence büyümenin hızı sosyo-ekonomik koşullara ve beslenmeye büyük ölçüde bağlıdır.
• Ağırlıktaki gelişim:
  • Doğumda ortalama ağırlık 3402 gramdır.
  • Normal bir doğumda rastlanan en düşük ağırlık 2268 gram, en yüksek ise 6350 gramdır.
  • Yeni doğanın doğumun ilk günü ya da onu izleyen iki günde ağırlığının %10’u kadar kilo kaybetmesi beklenir.
  • Kaybedilen bu kilo 10. gün dolaylarında yeniden kazanılır.
  • İlk 3 ay içinde bebeklerin ortalama haftada 170 gram almaları gerekir.
  • Gelişim hızı yavaş başlayan ve başlangıçta “küçük çocuk” izlenimi veren bebekler, çocukluk döneminin herhangi bir evresinde hızlı bir büyüme grafiği göstererek akranlarına yetişir.
• İskelet gelişimi:
  • Yeni doğan 48-50 cm boyundadır.
  • 1-3 yaş arasında boyda ortalama 20.5 cm, ağırlıkta ise 4.7 kg’lık bir artış gözlenir.
  • Bundan sonra büyüme daha da yavaşlar.
    • 3-6 yaş arasında yılda 7-8cm, ağırlıkta 2.2 kg’lık bir artış olur.
  • Yeni doğanın iskelet yapısı önceleri yumuşak kıkırdaktan oluşmaktadır.
    • Zamanla sertleşir ve kemikleşir.