• Sevgili öğrencim, kimyasal türler, bir maddenin özelliklerini taşıyan en küçük yapıtaşlarıdır.
  • Mesela; demir (Fe) metalini oluşturan kimyasal türler Fe atomlarıdır, suyu oluşturan kimyasal türler H₂O molekülleridir.
• Bir çok tuğla bir araya gelip nasıl bir duvar oluşturuyorsa, maddelerin meydana gelmesi için de kimyasal türlerin bir araya gelmesi gerekir.
• Her maddenin kimyasal türü, diğer maddelerin kimyasal türlerinden farklıdır.
• Atom en temel kimyasal türdür.
• Diğer kimyasal türler; aslında yine atomların farklı formlarıdır.

• Üç çeşit kimyasal tür vardır. Bunlar:
  1. Atomlar
  2. Moleküller
  3. İyonlar

Gelin bunları daha yakından görelim.

1. Atomlar

• Atomlar bütün elementlerin yapı taşıdır.
• Aralarında kimyasal bağ bulunmayan atomlar; molekül veya iyon oluşturamaz.
• Böyle maddelerin kimyasal türleri atomlardır.
  • Kimyasal türleri atom olan maddelere atomik yapılı (mono atomik) maddeler denir.
  • Tabiatta, atomik yapıda çok fazla madde yoktur.
  • Atomik yapıdaki maddeler, Metaller ve Asal (Soy) gazlardır.
  • Metallere ve soy gazlara bu yüzden mono atomik elementlerdir.
• Çevremizde gördüğümüz maddeler genellikle moleküllerden veya iyonlardan oluşmuştur.

2. Moleküller

• Atomları alfabenin harfleri gibi düşünürsek, moleküller de kelimelere benzer.
• Moleküller, kovalent bağ ile bağlanmış atom topluluklarıdır.
• Kovalent bağ kurabilme yeteneği, sadece ametallerde vardır.
  • Bu yüzden moleküller, aynı veya farklı ametallerden oluşur.
  • Kovalent bağ kuramadıkları için moleküllerde metal atomları yer alamaz.

Moleküllerin Formülleri

• Her molekülün bir formülü vardır.
• Moleküllerin formüllerine “molekül formülü” denir.
  • Mesela
    • Su molekülünün formülü H₂O‘dur.
    • Karbondioksit molekülünün formülü CO₂‘dir.
• Bir molekül formülü yazılırken 2 kurala dikkat edilir:
  1. Molekül formüllerinde gördüğümüz harfler; molekülü oluşturan atomların sembolleridir:
     • Mesela;
       • H₂O molekülü, H (Hidrojen) ve O (Oksijen) atomlarından oluşur.
  2. Atomların molekülde kaçar tane oldukları sağ alt köşelerine yazılır.
     • Atomdan bir tane varsa, sadece sembolü yazılır, sayısını yazmaya gerek yoktur.
     • Mesela;
       • H₂O molekülünde; 2 tane H atomu 1 tane oksijen atomu vardır.

Bir Molekülü Göstermenin Diğer Yolları (Molekül Modelleri)

• Bir molekülü göstermenin tek yolu “Molekül Formülü” değildir.
• Aynı molekülü göstermek için farklı molekül modelleri kullanabiliriz.

Aşağıda bu modeller açıklanmıştır.

I- Top-Çubuk Modeli:

Aşağıdaki resimde, CH₄ molekülünün, top-çubuk modeli verilmiştir.

• Molekülleri daha iyi anlayabilmek içi top ve çubuklar yardımı ile molekül modelleri oluşturulur.
• Toplar atomları, çubuklar da kovalent bağları gösterir.

Yukarıdaki resimde; siyah top, Karbon (C) atomunu, daha küçük boyuttaki beyaz toplar Hidrojen (H) atomlarını göstermektedir. Toplar arasındaki çubuklar da, atomları birbirine bağlayan kovalent bağları göstermektedir. Modele baktığımızda, molekülün 1 tane Karbon ve 4 tane Hidrojen atomundan oluştuğunu görürüz. Bu durumda molekül formülü CH₄ veya H₄C olabilir. Fakat doğru kullanım CH₄ şeklindedir.

II- Kesişen Toplar Modeli:

Aşağıda CH₄ molekülünün kesişen toplar modelini görüyorsunuz.

• Kesişen toplar modelinde, moleküldeki atomları gösteren toplar birbirine biraz girmiştir.
• Bu modelde, topların kesişen kısımlar kovalent bağları gösterir.

III- Açık (Yapı) Formül:

Aşağıda CH₄ molekülünün açık formülünü görüyorsunuz.

• Bir kalem ile, moleküldeki her bir atomun teker teker sembolü yazılır ve aralarındaki kovalent bağlar kısa çizgilerle gösterilir.
• Bu model aslında, top-çubuk modelinin iki boyutlu çizimidir.

IV) Yarı Açık Formül:

Aşağıdaki resimde, C₅H₁₂ molekülünün yarı açık formülü gösterilmiştir:

• Molekülde bazı kovalent bağlar gösterilir, bazıları gösterilmez.
• Bu formül, genellikle organik bileşiklerde kullanılır.

Element Molekülleri

• Element molekülünün diğer moleküllerden farkı, moleküldeki atomların aynı atomlar olmasıdır.
• Element moleküllerine örnekler:
  • H₂ (Hidrojen molekülü)
  • N₂ (Azot molekülü)
  • O₂ (Oksijen molekülü)
  • O₃ (Ozon molekülü)
  • P₄ (Fosfor molekülü)
  • S₈ (Kükürt molekülü)

Mesela, H₂ molekülü iki tane H (Hidrojen) atomunun kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşur. Molekülde iki tane atom vardır, ikisi de H atomudur, yani aynı atomlardır. Bu yüzden bu melekül bir element molekülüdür.

Bileşik Molekülleri

• Bileşikler; farklı elementlerin kimyasal tepkimesinden oluşur. Bu yüzden bileşik moleküllerinde, birbirinden farkı element atomları mutlaka bulunur. Bu özelliği ile bileşik molekülleri, element moleküllerinden ayrılır.
• Aşağıda bileşik moleküllerine örnekler verilmiştir:
  • H₂O (Su molekülü)
  • NH₃ (Amonyak molekülü)
  • CH₄ (Metan molekülü)
  • CO₂ (Karbondioksit molekülü)
  • CH₃OH (Metanol molekülü)

Mesela H₂O molekülünde hem Hidrojen (H) hem de Oksijen (O) elementinin atomları vardır.

3. İyonlar

• İyonlar elektron almış ya da vermiş kimyasal türlerdir. İyonların mutlaka, pozitif (+) veya negatif (-) bir yükü vardır.

İyonların Yüklerinin Yazılması

• İyonların yükü, sembol ya da formüllerinin sağ üst köşelerine yazılır. Aşağıda bazı iyonlar ve yükleri verilmiştir.
  • H⁺¹
  • O^-2
  • NO₃^-1
  • Ca⁺²
• İyonların yükleri pozitif veya negatif bir tam sayıdır. Fakat yükler bazen, tam sayılarda alıştığımız gibi değil de farklı bir tarzda yazılabilirler. Aşağıda bunların örnekleri verilmiştir.
• Aşağıdakilerin hepsi, +2 yüklü A iyonudur:
  • A⁺²
  • A²⁺
  • A⁺⁺
• Aşağıdakilerin hepsi, -2 yüklü B iyondur:
  • B^-2
  • B^2-
  • B⁼

Kök İyonlar

• Atomların da iyonları vardır, moleküllerin de iyonları vardır. Moleküllerin iyonlarına “kök” veya “kök iyon” denir. Aşağıda köklere örnekler verilmiştir:
  • NO₃^–
  • NH₄⁺
  • SO₄^2-
  • OH^–

Nötür Kimyasal Türler

• Atom ve moleküllerin toplam elektron sayıları, toplam proton sayılarına eşittir; yani iyon halinde olmayan türlerdir.
• Atom ve moleküller nötür kimyasal türlerdir ve yükleri sıfırdır.
• Atom ve moleküllerde, elektron alış-verişi olduğu anda bu kimyasal türler iyon haline geçer.

Anyonlar

• Bir atom ya da molekül elektron alırsa, elektron sayısı proton sayısını geçer ve toplamda bir negatif yükü olur.
• Elektron alarak, negatif yüklenen bu iyonlara anyon denir.
• Bir atom ya da molekül:
  • 1 tane elektron alırsa yükü -1 olur
  • 2 tane alırsa yükü -2 olur
  • 3 tane alırsa yükü -3… olur.
• Aşağıda anyonlara bazı örnekler verilmiştir:
  • O^2– (Oksit)
  • CI^– (Klorür)
  • SO₄^2– (Sülfat)
  • NO₃^– (Nitrat)

Katyonlar

• Katyonlar, atomların ya da moleküllerin elektron vermesiyle oluşur.
• Elektron verdikleri için katyonların, elektron sayıları proton sayılarından daha azdır ve yüklerinin toplamı pozitiftir.
• Bir atom ya da molekül;
  • 1 tane elektron verirse yükü +1 olur
  • 2 tane elektron verirse yükü +2 olur
  • 3 tane verirse +3… olur.
• Aşağıda katyonlara bazı örnekler verilmiştir:
  • Fe⁺² (Demir II)
  • NH₄⁺ (Amonyum)
  • Na⁺ (Sodyum)
  • Ca⁺² (Kalsiyum)

Konu Özeti

Kimaysal Türler hakkında bilmemiz gerekenler şunlardır:

• Kimyasal türler, maddeleri oluşturan atom ya da atomlardan oluşmuş yapılardır.
• Kimyasal türler; atomlar, moleküller ve iyonlar olmak üzere 3 çeşittir.
• Atomlar, periyodik sistemde gördüğümüz element atomlarıdır.
• Metal atomlarından örnekler: Li, Na, Be, Mg, Al, Au, Pt, Hg, Ag, Fe, Zn, Mn
• Ametal atomları: H, C, N, O, F, Cl, Br, I, P, S, Se
• Asal (Soy) Gaz atomların: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn
• Moleküller, kovalent bağ ile birbirine bağlanmış atomlardır.
• Moleküldeki atomlar aynı ise molekül element molekülü oluşur. Element moleküllerine örnekler:
  • H₂ (Hidrojen molekülü)
  • N₂ (Azot molekülü)
  • O₂ (Oksijen molekülü)
  • O₃ (Ozon molekülü)
  • P₄ (Fosfor molekülü)
  • S₈ (Kükürt molekülü)
• Moleküldeki atomlar aynı ise molekül element molekülü oluşur. Aşağıda bileşik moleküllerine örnekler verilmiştir:
  • H₂O (Su molekülü)
  • NH₃ (Amonyak molekülü)
  • CH₄ (Metan molekülü)
  • CO₂ (Karbondioksit molekülü)
  • CH₃OH (Metanol molekülü)
• Atom ya da moleküllerin, elektron almış ya da vermiş haline iyon denir.
• İyonlar pozitif yüklü ise katyon, negatif yüklü ise anyon adını alır.

Aşağıda anyonlara bazı örnekler verilmiştir:

• O^2– (Oksit)
• CI^– (Klorür)
• SO₄^2– (Sülfat)
• NO₃^– (Nitrat)

Aşağıda katyonlara bazı örnekler verilmiştir:

• Fe⁺² (Demir II)
• NH₄⁺ (Amonyum)
• Na⁺ (Sodyum)
• Ca⁺² (Kalsiyum)