Kimya Bilimi → 4. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Gerekli Bilgiler:
  • Bu bölüm, herhangi bir ön bilgi gerektirmez.
• Öğretmen:
  • Muzaffer KAYA

Anlatılacak Başlıklar*:

• Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
  • Kimya Laboratuvarlarında Uyulması Gereken İş Sağlığı ve Güvenliği Kuralları
  • Kimyada Kullanılan Sağlık Ve Güvenlik Amaçlı Temel Uyarı İşaretleri
  • Bazı Kimyasal Maddelerin Etkileri
  • Kimya Laboratuvarında Kullanılan Bazı Malzemeler

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

1. Önlük giyilmeli.
2. Kapalı ayakkabı giyilmeli
3. Eldiven takılmalı
4. Deneye göre koruma gözlüğü takılmalıdır.
5. Saçlar toplu, tırnaklar kesilmiş olmalı
6. Kontak lens bulunmamalıdır.
7. Yüzük, bilezik gibi takılar çıkarılmalıdır.

1. Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır.
2. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakılmamalıdır.
3. Spatül veya pipet, temizlenmeden başka bir madde için kullanılmamalıdır.
4. Sıvılar puarla çekilmelidir.
5. Derişik asit üzerine su eklenmemelidir.
6. Kimyasal cilde temas ederse bol su ile yıkanır.

7. Yanabilen maddeler açık aleve yakın tutulmamalıdır.
8. Cıva ile çalışılmamalıdır.
9. Deney devam ettiği sürece başında durulmalıdır.
10. Kimyasalların etiketlerine zarar verilmemeli, etiketleri bozulmuş ambalajlar kullanılmamalıdır.
11. Eldivensiz, kimyasallara temas edilmemeli.

1. Deney öncesi bilgi edin.
2. Yiyecek, içecek getirilmemeli, sakız çiğnenmemelidir.
3. Kesinlikle şaka yapılmamalıdır.
4. Cep telefonu kullanılmamalıdır.
5. Atıklar, kimyasal atık çöplerine atılmalıdır.
6. Deney bitiminde, gaz ve elektrik bağlantıları kapatılmalıdır.

6. Deney malzemeleri temiz bırakılmalıdır.
7. Öğretmenin onayı olmadan bir iş yapılmamalıdır.
8. Bir tehlike durumunda öğretmene haber verilmelidir.
9. Tehlike anında aranacak numara 112 dir.

Uyarı İşareti Nedir?

• Kimyasal maddelerin yol açtığı tehlikeleri anlatan işaretlere veya şekillere risk piktogramları veya uyarı işaretleri denir.
  • Uyarı işaretlerini, kimyasal maddelerin ambalajlarının üzerinde görürüz.

Başlıca Uyarı İşretleri Hangileridir?

• Ciltte, gözde ve solunum yollarında tahrişe neden olur.
• Ortam havalandırılmalıdır.
• Korunma amaçlı gözlük, eldiven, önlük vb. kullanılmalıdır.
• Cilde temas etmesi durumunda cilt bol su ile yıkanmalı, alerji belirtisi varsa tıbbi bir kurumdan destek alınmalıdır.
• Buharı kesinlikle solunmamalıdır.

Tahriş edici maddelere örnekler:

• Yanma şartı: Yanıcı madde, yakıcı madde ve tutuşma sıcaklığı
• Tutuşma sıcaklığı düşük olan madde grubudur.
• Yanan maddenin hava (oksijen) ile temasının kesilmesi genelde yanma işlemini durdurur.
  • Her yangının söndürülmesinde su yeterli olmayabilir.

Yanıcı maddelere örnekler:

• Maddelerin yanmasına (oksitlenmesine, paslanmasına) sebep olan madde grubudur.
• İşaretindeki “O” harfi oksijen elementine işaret eder.
• Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır.

Yakıcı maddelere örnekler:

• Göz, cilt ve diğer dokulara teması hâlinde aşındırıcı ve yakıcı olabileceğini gösterir.
• Metal, mermer, cam, kumaş üzerinde de aşındırıcı etkiye sahiptirler.
• Göz, cilt ve diğer dokulara teması engellenmelidir.
• Gözlük, eldiven, önlük gibi koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.

Aşındırıcı maddelere örnekler:

• Patlamaya sebep olacak kimyasal maddelerin üzerinde bulunur.
• Kıvılcım, ısınma, alev, vurma, çarpma ve sürtünme etkisi ile patlayabilirler.

Patlaycı maddelere örnekler:

• Zehirlidirler ve öldürebilirler.
• Ağız, deri ve solunum yolu ile zehirlenmelere yol açacağı için kesinlikle vücut ile temas ettirilmemelidir.
• Zehirli maddeler kanser riski de taşırlar.

Zehirli maddelere örnekler:

• Çevresine radyasyon (yüksek enerjili ışın) yayan ve canlı dokularda kalıcı hasarlara neden olan madde ve yerlerde bu uyarı işareti bulunur.
• Kanserojendirler.
• Bu işaretin bulunduğu bölgelerde dolaşmamalı, koruyucu giysiler veya duvarlar ile kendimizi korumamız gerekir.
• Hastanelerin radyoloji odalarında, röntgen gibi radyoaktif ışınlar ile filmler çekilir. Bu yüzden, özellikle hamileler, zorunlu haller dışında bu bölümlerden uzak durmalıdır.

Radyoaktif maddelere örnekler:

• İnsan ve çevre sağlığına zararlıdır.
• Havaya, suya ve toprağa karıştığında oluşturdukları zararlı etkiler uzun süre gitmez.
• Kesinlikle doğaya atılmamalı, lavaboya dökülmemeli, mutlaka kimyasal atık şişesine boşaltılmalıdır.
• Birçok kimyasal maddede yer alır.

Çevreye zararlı maddelere örnekler:

• Deterjanlar, petrol ürünleri, polimer atıkları gibi hemen hemen bütün kimyasal maddeler çevreye zararlıdır.

Kimyasal Madde Nedir?

• Çevremizdeki bütün maddeler, element ya da bileşiklerin karışmasıyla oluşmuş birer kimyasal maddedir.
• Çevremizdeki bazı kimyasallar:
  • Su
  • Tuz
  • İskender kebabı
  • Oyuncak ayı
  • Şeker…
• Kimyasal maddeler çok faydalı da olabilir zararlı da.

Bizi İlgilendiren Kimyasal Maddeler

Sodyum Nedir?

• Bir elementtir, bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Sodyum ihtiyacımızı, günlük 5 gram yemek tuzundan karşılarız.
• Vücutta:
  • Su dengesini sağlar
  • Besinlerin hücre duvarından geçişinde rol oynar.
  • Kas ve sinirlerin çalışmasında rol oynar.

Çevre için önemi:

• Toprakta az miktarlarda bulunması bitkilere zarar vermez.
• Bazı bitkiler potasyum yerine sodyum kullanabilirler.
• Toprağın ve suyun iyon dengesi için önemli bir rol oynar.

Potasyum Nedir?

• Bir elementtir, bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Vücutta sıvı dengesini sağlar.
• Kandaki glikoz seviyesinin ayarlanmasında görevlidir.
• İskelet ve kalp kası aktivitesi için gereklidir.
• Metabolizmayı hızlandırıcı, felci önleyici, tansiyonu düşürücü etkisi vardır.
• Eksikliği; kusma ve ishal, beyin hastalıkları, ritim bozukluğu yapar.
• Mercimek, muz, barbunya, havuç ve patateste vardır.

Çevre için önemi:

• Bitkinin su dengesini sağlar ve kuraklığa karşı dayanıklılık kazandırır.
• Topraktaki iyon dengesinin korunmasına yardım eder.
• Topraktaki miktarı az ise, potasyum gübreleri ile eksikliği giderilir.

Demir Nedir?

• Bir elementtir, bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Hemoglobinin yapısında bulunur.
• Vücutta:
  • Enerji üretiminde
  • Kan yapımında
  • Beyin ve zeka gelişiminde
  • Bağışıklık sisteminde görev alır.
• Karaciğer, bağırsak, dalak ve kemik iliğinde depo edilir.
• Eksikliğinde; kansızlık, halsizlik görülür.
• Kabuklu deniz ürünleri, ıspanak, karaciğer ve bakliyat ürünlerinde bulunur.

Çevre için önemi:

• Bitkilerde klorofil için gereklidir.
• Fotosentezde, protein ve karbonhidrat oluşumunda görev alır.
• Solunuma ve enzimlere yardım eder.
• Demir eksikliği, bitkinin gelişiminin durmasına neden olur.

Kalsiyum Nedir?

• Bir elementtir, bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Vücutta daha çok kemik dokusunda, az miktarda da hücre dışı sıvıda bulunur.
• Kanın pıhtılaşmasında
• Kas ve sinirlerin uyarılmasında
• Kalp ritmini düzenlemede, hücre zarı geçirgenliğinde, salgılama olaylarında görev alır.
• Süt ve süt ürünlerinde, yeşil yapraklı sebzelerde, kabuklu yemişlerde, balık kılçığında bulunur.

Çevre için önemi:

• Toprağın yapısında ve geçirgenliğinde önemli rolü vardır.
• Bitkiyi güçlendirir.
• Eksikliğinde, bitkinin kök sistemi zayıflar ve topraktaki dayanıklılığı azalır.

Magnezyum Nedir?

• Bir elementtir, bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Kas ve kemikler için çok önemlidir.
• Anti-stres özelliği ile sinir sistemindeki aşırı duyarlılığı azaltır.
• Enzimlerin çalışmasında görev alır.
• Enerji üretimi ve kasların kasılmasında görev alır.
• Eksikliğinde; kramplar, hafıza kaybı, böbrek yetmezliği oluşur.
• Yeşil yapraklı sebzelerde, kuruyemiş ve baklagillerde, bitter çikolatada, muz ve domateste bulunur.

Çevre için önemi:

• Klorofilin yapısında bulunur.
• Eksikliğinde bitkilerdeki verim düşer.

Su Nedir?

• Bir bileşiktir.
• Hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşur.
• Tabiatta sıvı halde bulunur.

İnsanlar için önemi:

• İnsan vücudunun yaklaşık %70’i sudur.
• Su yoksa hayat yoktur.
• Vücudumuzdaki bütün olaylar sulu ortamda gerçekleşir.
• Vücut ısımız su sayesinde sabit tutulur.
• Bütün metabolik faaliyetlerin ve sistemlerin suya ihtiyacı vardır.

Çevre için önemi:

• Topraktaki besinlerin bitkiye geçmesi ve bitkide taşınması su ile olur.
• Donduğunda hafiflemesi, dere ve göllerde kışın da hayatın devam etmesini sağlar.

Cıva Nedir?

• Bir elementtir, ağır metaldir.
• Tabiatta sıvı halde bulunan tek metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Zehirli (toksik) bir maddedir.
• Karaciğer ve böbrekte birikir ve hasta eder.
• Beyinde birikir ve sinir sistemini tahrip eder.
  • Sakat doğumlara
  • Enzim faaliyetlerinin bozulmasına
  • Hatta ölüme sebep olabilir.

Çevre için önemi:

• Ağır metal olduğu için hava, su ve toprak kirliliği yapar.
• Denizde biriken cıva, deniz dibi canlıları yoluyla insanlara geçer.
• Cıva içeren zirai ilaçlar kuşları öldürür.

Kurşun Nedir?

• Bir elementtir, ağır metaldir.
• Kolay şekil alabilen bir metaldir.

İnsanlar için önemi:

• Akciğer yoluyla kolayca vücuda alınabilir.
• Vücutta fazla birikmesi:
  • Yorgunluk/halsizliğe
  • Karın ağrısında
  • İşitme ve sinir sistemi bozukluklarına
  • Kansızlığa
  • Mide ağrısına, beyin iltihaplanmasına
  • Kısırlığa, kansere ve ölüme sebep olabilir.

Çevre için önemi:

• Ağır metal olduğu için çevreye zararlıdır.
• Kurşunlu benzin kullanan araçların egzozları ile havaya karışır.
• Bazı boyalarda, akü imalatında kullanılır.
• Havaya karışan kurşun, zamanla su ve toprağa da karışarak bitki ve hayvanlara zarar verir.
• Kurşun borular su ve çevre kirliliği yapar.

Karbon Monoksit Nedir?

• Bir bileşiktir.
• Renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır.

İnsanlar için önemi:

• Solunması halinde, kandaki hemoglobinlere bağlanarak oksijen taşınmasını engeller.
  • Oksijensiz kalan vücutta; baş ağrısı, mide bulantısı, nefes darlığı, bilinç kaybı, yorgunluk hissi oluşur ve ölüm gerçekleşebilir.
• Soba zehirlenmelerinde, öldüren gazdır.

Çevre için önemi:

• Tam yanmanın gerçekleşmediği durumlarda oluşur.
  • Soba zehirlenmesi, sobadaki kömürün yeterince oksijen alamaması ve tam yanamaması sonucu gerçekleşir.

Karbon Dioksit Nedir?

• Bir bileşiktir.
• Renksiz ve kokusuz bir gazdır.
• Normalde, havada %1’in altında bulunur.

İnsanlar için önemi:

• Zehirli değildir fakat havada karbon dioksit miktarı arttıkça, oksijen miktarı düşer.
  • Oksijeni az olan havanın solunması ise baş ağrısı, mide bulantısı, zihin karışıklığı, yorgunluk, depresyon hatta ölüme sebep olabilir.

Çevre için önemi:

• Atmosferdeki miktarı artarsa sera etkisi (küresel ısınma) yapar.
• Küresel ısınma dünyanın sıcaklık ve iklim dengesini bozar.
• Asit yağmuru yapar.

Azot Dioksit Nedir?

• Bir bileşiktir.
• Kırmızımsı-kahverengi ve zehirli bir gazdır.
• Keskin bir kokuya sahiptir.

İnsanlar için önemi:

• Belli bir değerin üzerinde solunursa:
  • Baş ağrısı
  • Yorgunluk
  • Halsizlik
  • Solunum yollarında yanma ve tahriş yapar.
• Fazla solunması ölüme neden olabilir.
• Fosil yakıtların yanmasıyla ve baca gazı olarak oluşur.

Çevre için önemi:

• Güneş ışıkları ile tepkimeye girerek (fotokimyasal tepkime) sis oluşturur.
• Asit yağmuru yapar.
  • Asit yağmuru bitkilere, göl balıklarına, tarihi eserlere ve binalara zarar verir.

SO₂ ve SO₃ Nedir?

• Gazdırlar.
• Asidik karakterli bileşiklerdir.
• Ciddi solunum yolu hastalıklarına sebep olabilirler.

İnsanlar için önemi:

• SO₃ solunduğunda, gözlerde ağrı ve şişmeye neden olur.
• Solunum yollarını tahriş ederler.

Çevre için önemi:

• Nem çekici özellikleri vardır.
• Su veya nemle tepkimeye girerek sülfürik asidi oluştururlar.
• Asit yağmuru yapar.

Klor Gazı Nedir?

• Bir elementtir, ametaldir.
• Yeşilimsi-sarı, kokulu ve zehirli bir gazdır.

İnsanlar için önemi:

• Az miktarda solunduğunda bile;
  • Baş ağrısı
  • Nefes darlığı
  • Bulantı ve kusma
  • Göğüste daralma
  • Burun, akciğer ve gözlerde tahrişe
  • Zehirlenme ve ölüme sebep olabilir.

Çevre için önemi:

• Endüstride, bir çok ürünün üretiminde kullanılır.
• Çamaşır suyu ve tuz ruhu karışırsa klor gazı oluşur.
• Çevreye karışırsa bitki ve canlılara zarar verir.

Laboratuvar Malzemesi Nedir?

• Kimya laboratuvarında deney yaparken kullandığımız araç-gereçlere laboratuvar malzemesi denir.

Spatül

• Bir ucu kaşık, diğer ucu sapatula şeklinde bir malzemedir.
• Katı maddeleri aktarmak, sıvıları karıştırmak için kullanılır.

Beherglass

• Bardağa benzer.
• Üzerinde dereceleri vardır.
• Katı ve sıvı kimyasallar ile işlem yaparken kullanılır.

Erlenmayer

• Ağzı dar olduğu için içindeki maddenin dökülmesi zordur.
• Katı ve sıvı maddeler ile çalışırken kullanılır.

Pipet

• Sıvıları ölçerek aktarmak için kullanılır.

Dereceli Silindir (Mezür)

• Sıvıların hacmini ölçmek için kullanılır.

Cam Balon

• Tepkime gerçekleştirmek
• Sıvıları kaynatmak için kullanılır.

Balon Joje

• Çözelti hazırlamak için kullanılır.

Saat Camı

• Az miktarda katı ve sıvıyı ısıtmak ya da kurutmak için kullanılır.

Deney Tüpü

• Genellikle deneyler cam tüplerin içinde yapılır.
• Deney için gereken maddeler önce cam tüplere alınabilir.

Büret

• Titrasyon işleminde kullanılır.

Termometre

• Sıcaklık ölçümlerinde kullanılır.

Ayırma Hunisi

• Sıvı-sıvı heterojen karışımları ayrımak için kullanılır.

Porselen Kroze

• Yüksek sıcaklıklarda çalışmak için kullanılır.

Üç Ayak

• Altına ocak konur, üzerinde maddeler ısıtılır.
• Amyant tel ile birlikte kullanılır.

Huni

• Ağzı dar kaplara sıvı aktarmak için kullanılır.

Baget

• Cam çubuktur. Karıştırmak için kullanılır.

İspirto Ocağı

• Maddeleri ısıtmak için kullanılır.
• İspirto veya gaz yağı ile çalışır.

Havan

• Katıları dövmek ve toz haline getirmek için kullanılır.