Asitler Bazlar ve Tuzlar → 4. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Gerekli Bilgiler:
  • Kimyanın Sembolik Dili
  • Asitler ve Bazlar
• Öğretmen:
  • Muzaffer KAYA

Anlatılacak Başlıklar*:

• Tuzlar
  • Tuzların Genel Özellikleri
  • NaCl – Sodyum Klorür (Yemek tuzu)
  • Na₂CO₃ – Sodyum Karbonat (Soda)
  • NaHCO₃ – Sodyum Bikarbonat (Yemek Sodası)
  • CaCO₃ – Kalsiyum Karbonat (Kireç Taşı)
  • NH₄Cl – Amonyum Klorür (Nişadır)

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

• Tuzlar Asit-Baz tepkimeleriyle oluşan bileşiklerdir.
• İyonik bağlı bileşiklerdir.
• Kristal katılardır:

• Tuz kristallerinin tekrarlayan bölümlerine birim hücre denir.
  • Birim hücreler tuzdan tuza fark edebilir.
• Sıvı halde iken ve suda çözündüklerinde elektrik akımını iletirler.
• Erime ve kaynama noktaları yüksektir.
• Sulu çözeltileri iyonal ve elektrolittir.

Örnek:

I) Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.
II) Bir asit ile bir bazın tepkimesinden oluşur.
III) Katıları elektriği iletmezken sıvıları iletir.
IV) Tabiatta hepsi katı haldedir.

Berkan, adını unuttuğu bir maddeyi tarif ederken yukarıdaki özellikleri saymıştır.

Buna göre Berkan’ın unuttuğu madde aşağıdaki madde türlerinden hangisine ait olabilir?

A) Asit
B) Baz
C) Tuz
D) Oksit
E) Organik bileşik

Örnek:

Pınardan öğretmeni hemen bir tuz getirmesini istemiştir.

Dolaplardaki kimyasalların etiketlerine bakan Pınar, hangi etiketin olduğu kabı götürürse öğretmenine yanlış bir madde götürmüş olur?

A) NaCl
B) Na₂CO₃
C) HCl
D) NaHCO₃
E) CaCO₃

• Formülü: NaCl
• Sistematik Adı: Sodyum klorür
• Yaygın Adı: Yemek tuzu

• Doğada Bulunuşu:
  • Katı veya çözünmüş hâldedir.
  • Kaya tuzunda katı hâlde, denizlerde, göllerde, tuzlu su kaynaklarında çözünmüş hâldedir.

• Özellikleri:
  • Suda kolaylıkla çözünür.
  • Beyaz, kristal yapılı bir bileşiktir.
  • Kokusuzdur, kendine has tadı vardır.

• Kullanım Alanları:
  • Sinir ve kas hücrelerinde
  • Vücudun su dengesinde
  • Hidroklorik asit üretimi
  • Elektrolit olarak
  • Gıdaları tatlandırmada,
  • Etlerin ve gıdaların korunmasında,
  • Cam, seramik, kağıt, tekstil boyaları ve sabun yapımında,
  • Kışın yollarda oluşan buzları eritmede,
  • Ham madde olarak,
  • Tıp ve eczacılıkta kullanılır.

Örnek:

Kurbanını kesen İlyas bey, etlerini temizlemiş fakat elektrik hattı olmayan yayla evinde bir ay etlerini bozulmadan korumak zorunda kalmıştır. İlyas beyin 10. sınıfa giden oğlu, kimya dersinde, besinlerin bozunmasını engelleyen bir tuzdan bahsedildiğini hatırlamış ve bu tuzu babasına tavsiye etmiştir. Babası da bu tuz ile etleri tuzlamış ve bu sayede bir ay boyunca bozunmadan koruyabilmiştir.

Buna göre, İlyas bey’in oğlunun tavsiye ettiği tuz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Na₂CO₃
B) NaHCO₃
C) CaCO₃
D) NaCl
E) Na₂S

• Formülü: Na₂CO₃
• Sistematik Adı: Sodyum karbonat
• Yaygın Adı: Soda külü, çamaşır sodası

• Doğada Bulunuşu: Beyazımsı renkte, şeffaf kristal şeklindedir.
• Özellikleri:
  • Suda iyi çözünür.
  • Beyaz, kokusuz bir tozdur.
  • Bazik özellik gösterir.
  • Nem çekici özelliğe sahiptir.
  • Endüstride kullanılan önemli kimyasallardandır.

• Kullanım alanları:
  • Doğal temizlik malzemesidir.
  • Sodyum karbonat dekahidrat (Na₂CO₃.10H₂O) bileşiği eldesi
  • Kireç önleyicidir
  • Cam üretiminde
  • Kâğıt yapımında,
  • Su sertliğini gidermede,
  • Sabun ve deterjan yapımında,
  • Fotoğrafçılıkta,
  • Bazı ilaçların yapısında kullanılır.

Örnek:

Safiye, elle çamaşır yıkarken, suyun sert olduğunu ve sabunun köpürmediğini fark etmiştir. Durumu gören Gülben, suya bir miktar çamaşır sodası katmış ve suyu yumuşatarak sabunun daha kolay köpürmesini sağlamıştır.

Buna göre Gülben’in suya kattığı çamaşır sodasının kimyasal formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Na₂CO₃
B) NaHCO₃
C) CaCO₃
D) NaCl
E) Na₂S

• Formülü: NaHCO₃
• Sistematik Adı: Sodyum bikarbonat
• Yaygın Adı: Yemek sodası

• Doğada Bulunuşu:
  • Kalker taşları hâlinde veya deniz tuzları içinde bulunur.
  • Beyazımsı renkte, şeffaf kristal şeklindedir.
• Özellikleri:
  • Baziktir, nemi çeker.
  • pH değişimlerini hafifletir.
  • Sodyum karbonattan elde edilir:
    Na₂CO₃ + H₂O → NaHCO₃ + NaOH

• Kullanım Alanları:
  • Isıtıldığında karbon dioksit açığa çıkardığı için kabartma tozu olarak kullanılır:
    2NaHCO₃ + ısı → Na₂CO₃ + H₂O + CO₂
  • Asitlik düzenleyici olarak
  • Koku giderici olarak
  • Kağıt üretiminde
  • Yangın söndürücülerde
  • Suyun sertliğini gidermede
  • Böcek sokmalarında kaşıntı ve kabarmayı azaltmak için,
  • Mide yanmasını gidermede

Örnek:

Serdar’ın annesi, son günlerde sık sık midesinin yandığını ve şu anda da yanmakta olduğunu söylemiştir. Bunu duyan Serdar, kimya dersinde, yemek sodasının, mide yanmalarına iyi geldiğinin anlatıldığını hatırlamıştır. Hemen mutfağa giden Serdar, yarım çay kaşığı yemek sodasını bir bardak suda çözmüş ve annesine içirmiştir.

Serdar’ın annesinin mide yanmasını hafifleten bu tuzun kimyasal formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Na₂CO₃
B) NaHCO₃
C) CaCO₃
D) NaCl
E) Na₂S

• Formülü: CaCO₃
• Sistematik Adı: Kalsiyum karbonat
• Yaygın Adı: Kireç taşı

• Doğada Bulunuşu:
  • Kayaçlarda ve deniz kabuklularının kabuğunda bulunur.
  • Kireç taşı, mermer ve tebeşir olmak üzere üç formu vardır.
• Özellikleri:
  • Suda çözünürlüğü oldukça azdır.
  • Sağlığa zararlıdır.
  • Yenmemeli, deri ve göze temas ettirilmemelidir.

• Kullanım Alanları:
  • Boya, yapıştırıcı, dolgu macunu ve yüzey kaplama yapımında,
  • İnşaat endüstrisinde; çimento, beton, kireç, sıva, asfalt yapımında,
  • Çevreye salınan zararlı kükürt gazlarının tutulmasında,
  • Tebeşir yapımında,
  • Cam ve seramik yapımında,
  • Plastik ve kompozit üretiminde,
  • Tarımda aşırı asitli toprakların pH’ının düzenlenmesinde,
  • Gıda sektöründe,
  • İlaç endüstrisinde kullanılır.

Örnek:

Berkay bey, mısır yetiştirmek için, topraktaki en uygun asitlik derecesinin pH 6.5-7 arasında olduğunu bilmektedir. Fakat tarlasındaki toprağının pH değerini ölçmüştür ve 5.9 olduğunu görmüştür.

Buna göre, Berkay beye, tarlasının pH değerini yükseltmek için aşağıdaki tuzlardan hangisini tavsiye edersiniz?

A) Na₂CO₃
B) NaHCO₃
C) CaCO₃
D) NaCl
E) Na₂S

• Formülü: NH₄CI
• Sistematik Adı: Amonyum klorür
• Yaygın Adı: Nişadır

• Doğada Bulunuşu: Volkanik bölgelerde oluşan kayaçların yapısında bulunur.
• Özellikleri:
  • Suda iyi çözünen
  • sulu çözeltisi asidik
  • beyaz ve
  • kokusuz bir tuzdur.

• Kullanım Alanları:
  • Bakır yüzeylerin kalay kaplama aşamasında,
  • Galvaniz ve lehimlenecek metallerin yüzeylerini temizlemede,
  • Gıda endüstrisinde,
  • Gübre yapımında,
  • Şampuan, duş jeli, saç kremi, bulaşık deterjanı, banyo yağları ve tuzlarında,
  • Balgam söktürücü özelliğinden dolayı soğuk algınlığı ilaçlarında,
  • Veterinerlikte,
  • Kuru hücrelerde (kuru pillerde) elektrolit olarak kullanılır.

Örnek:

Merve hanım, televizyonun kumandasının pillerini değiştirmiş ve biten pilleri televizyonun önünde unutmuştur. Merve hanımın küçük oğlu da, içinde neler oluğunu merak ettiği için bu pilleri konuldukları yerden gizlice almış ve parçalamıştır.

Buna göre, Merve hanımın oğlu, kumanda pillerinin içini kurcalarken, diğer maddelerin yanında, aşağıdaki tuzlardan hangisi ile de karşılaşacaktır?

A) Na₂CO₃
B) NaHCO₃
C) CaCO₃
D) NaCl
E) NH₄CI