Asitler Bazlar ve Tuzlar → 1. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Gerekli Bilgiler:
  • Kimyanın Sembolik Dili
• Öğretmen:
  • Muzaffer KAYA

Anlatılacak Başlıklar*:

• Asitler ve Bazlar
  • Asilerin Genel Özellikleri
  • Bazların Genel Özellikleri
  • İndikatörler
  • Asit-Baz Çözeltilerinde H⁺ ve OH^– İyonları
  • Kuvvetli ve Zayıf Asitler
  • Asit-Baz Çözeltilerinde pH Kavramı
  • Asit ve Bazların Suda Çözünme Tepkimeleri
  • Oksitler

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

Asitlerin Genel Özellikleri

• Tatları ekşidir. (Asit kelimesinin anlamı da zaten “ekşi”dir.)
• Sulu çözeltileri elektrolittir.
• Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirir.
• Bazlarla tuz ve su oluştururlar. (nötürleşme (nötralleşme) tepkimesi)
• Asitler, karbonatlı (CO₃^2-) bileşiklerle CO₂ (karbon dioksit) oluşturular.
  CaCO_3(k) + 2HCl_(suda) → CaCl_2(suda) + CO_2(g) + H₂O_(s)
• Aktif metallerle tuz ve hidrojen gazı (H_2(g)) oluştururlar.
  2HCl_(suda) + Zn_(k) → ZnCl_2(suda) + H_2(g)
• Aşındırıcı ve tahriş edici özelliğe sahiptirler.

Bazların (Alkalilerin) Genel Özellikleri

• Tatları acıdır.
• Bazlar, ciltte kayganlık hissi oluşturur.
• Sulu çözeltileri elektrolittir.
• Kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirirler.
• Kuvvetli bazlar, “amfoter metallerle” tuz ve hidrojen gazı oluşturular.
  • Amfoter metaller 6 tanedir:
    • Al, Cr, Be, Pb, Ga, Sn, Zn
• Aşındırıcı ve tahriş edicidirler ve cilde temas ettiklerinde yakıcı etki gösterir.

Çevremizdeki Bazı Asitler

Bazı meyve asitleri şunlardır:

• Elma asidi: Malik asit
• Çilek asidi: Folik asit
• Üzüm asidi: Tartarik asit
• Limon ve portakal asidi: Sitrik asit
• Zeytin asidi: Oleik asit

Diğer bazı asitler şunlardır:

• Isırgan otunda formik asit vardır.
• Karıncalarda da formik asit vardır.
• Sütte, laktik asit vardır.
• Gazlı içeceklerde karbonik asit vardır.
• Araba akülerinde sülfürik asit çözeltisi vardır.

Bazı önemli asitler şunlardır:

• HF: Hidroflorik asit (Hidrojen florür)
• HCl: Hidroklorik asit (Hidrojen klorür)
• HBr: Hidrobromik asit (Hidrojen bromür)
• HI: Hidroiyodik asit (Hidrojen iyodür)
• HNO₃: Nitrik asit (Kezzap)
• H₂SO₄: Sülfürik asit (Zaç yağı)
• HClO₄: Perklorat asidi
• H₂CO₃: Korbonik asit
• CH₃COOH: Asetik asit (sirke)
• H₃PO₄: Fosforik asit

Çevremizdeki Bazlar

• Bazların tadı acıdır. Mesela hardal, karabiber ve acı biberin yapısında baz olduğunu buradan anlayabiliriz.
• Ele kayganlık hissi vermeleri, bazların diğer belirgin özellikleridir. Bir çok temizlik maddesinin bazik maddeler olduğunu anlamak gayet kolaydır.

Çevremizdeki bazı bazlar:

Diğer bazı bazlar:

• NaOH: Sodyum hidroksit (Sud kostik)
• KOH: Potasyum hidroksit (Potas kostik)
• Mg(OH)₂: Magnezyum hidroksit
• Ba(OH)₂: Baryum hidroksit
• NH₃: Amonyak
• Ca(OH)₂: Kalsiyum hidroksit

İndikatörler

Kimyasallar tadına bakarak tanınmaz.

• Amanita Muscaria mantarında İbotenik Asit bulundurur.
• İbotenik Asit, zehirlidir.

Ortanca Çiçeği

• Turnusol kağıdı;
  • asit çözeltilerinde kırmızı
  • baz çözeltilerinde mavi renk alır.
• Turnusol kağıdını asitler kızartır, bazlar morartır.

• Gül yaprağı suyu;
  • Asidik ortamda Açık Pembe
  • Bazik ortamda sarımsı bir renk alır.

• Saf suda, H⁺ sayısı ile OH^– sayısı eşittir.
• Asitler suya H⁺ (H₃O⁺) iyonu verirler.
• Bazlar suya OH^– iyonu verirler.

• Asidik sulu çözelti:
  • H⁺ sayısı > OH^– sayısı
• Bazik sulu çözelti:
  • OH^– sayısı > H⁺ sayısı
• Nötür sulu çözelti:
  • H⁺ sayısı = OH^– sayısı

Örnek:

Öğretmeni, kimya dersinde Burak’a asitlerin tanımını sormuştur. Fakat Burak, o anda heyecanlanıp cevabı hatırlayamamıştır ve sıra arkadaşından yardım istemiştir.

Buna göre, Burak’ın sıra arkadaşı aşağıdakilerden hangisini söylerse doğru bir asit tanımı yapmış olur?

A) Suya OH^– iyonu veren bileşikler asittir.
B) Suya H⁺ iyonu veren bileşikler asittir.
C) Suya selam veren bileşikler asittir.
D) Sudan H⁺ alan bileşikler asittir.
E) Suda çözünen bileşikler asittir.

• Kuvvetli asitlerin pH değeri sıfıra yakındır.
  • Kuvvetli asitler şunlardır:
    • HCl (Hidroklorik asit)
    • HBr (Hidrobormik asit)
    • HI (Hidroiyodik asit)
    • HNO₃ (Nitrik asit, kezzap)
    • H₂SO₄ (Sülfürik asit, zac yağı, akü asidi)
    • HClO₄ (Perklorat asidi)
  • Kuvvetli asitlerin kimyasal türleri, suya atıldıklarında %100 iyonların ayrışırlar.

• pH değeri 7’ye daha yakın olan asitler zayıftır.
  • Zayıf asitlerden bazıları şunlardır:
    • HF (Hidroflorik asit)
    • HCN (Hidrojen siyanür)
    • H₂S (Hidrojen sülfür)
    • HCOOH (Formik asit, karınca asidi)
    • CH₃COOH (Asetik asit, sirke asidi)
    • H₂CO₃ (Karbonik asit)
    • H₃PO₄ (Fosforik asit)
  • Suda, çok düşük bir oranda iyonlarına ayrışırlar.
  • Bu yüzden, suya çok az H⁺ iyonu verirler.

• Kuvvetli bazların pH değeri de 14’e yakındır.
  • Kuvvetli bazlar genellikle 1A ve 2A metallerinin bazlarıdır ve şunlardır:
    • NaOH (Sodyum hidroksit)
    • LiOH (Lityum hidroksit)
    • KOH (Postasyum hidroksit)
    • Sr(OH)₂ (Stronsiyum hidroksit)
    • Ca(OH)₂ (Kalsiyum hidroksit)
    • Ba(OH)₂ (Baryum hidroksit)
  • Kuvvetli bazların kimyasal türleri, suya atıldıklarında %100 iyonların ayrışırlar.

• pH değeri 7’ye daha yakın olan bazlar daha zayıftır.
  • Zayıf bazlardan bazıları şunlardır:
    • Mg(OH)₂ (Magnezyum hidroksit)
    • Fe(OH)₃ (Demir-III-hidroksit)
    • AgOH (Gümüş hidroksit)
    • NH₃ (Amonyak)
  • Zayıf bazların, sudaki çözünürlükleri düşüktür veya suda çözündüklerinde çok düşük bir oranda iyonlarına ayrışırlar.

• HCl_(s) + H₂O_(s) → H₃O⁺_(suda) + Cl^–_(suda)
• H₂SO_4(s) + 2H₂O_(s) → 2H₃O⁺_(suda) + SO₄^2-_(suda)
• CH₃COOH_(s) + H₂O_(s) → H₃O⁺_(suda) + CH₃COO^–_(suda)

• H₂SO_4(s) → 2H⁺_(suda) + SO₄^2-_(suda)
• H₃PO_4(s) → 3H⁺_(suda) + PO₄^3-_(suda)
• CH₃COOH_(s) → H⁺_(suda) + CH₃COO^–_(suda)

• KOH_(k) → K⁺_(suda) + OH^–_(suda)
• Ca(OH)_2(k) → Ca⁺²_(suda) + 2OH^–_(suda)
• Mg(OH)_2(k) → Mg⁺²_(suda) + 2OH^–_(suda)

• NH_3(g) + H₂O_(s) → NH₄⁺_(suda) + OH^–_(suda)

Örnek:

I) CH₃OH_(s) + H₂O_(s) → CH₃OH_(suda)
II) NH_3(g) + H₂O_(s) → NH₄⁺_(suda) + OH^–_(suda)
III) C₆H₁₂O_6(k) + H₂O_(s) → C₆H₁₂O_6(suda)
IV) Ca(OH)_2(k) → Ca⁺²_(suda) + 2OH^–_(suda)
V) CH₃COOH_(s) → H⁺_(suda) + CH₃COO^–_(suda)

Yukarıda, çözünme tepkimeleri verilen maddelerden asit ve baz olanlar hangileridir?

Örnek:

Laboratuvarda bir baz bileşiği arayan Ayten, dolaplardaki şişelerin etiketlerine bakmaktadır.

Buna göre, etiketinden aşağıdakilerden hangisi yazan kapta bir baz bileşiği vardır?

A) HCl
B) CH₃OH
C) CH₃COOH
D) NaOH
E) HNO₃

Oksit Nedir?

• Herhangi bir elementin oksijen ile yaptığı bileşiğe oksit bileşiği denir.
• Oksit bileşiklerinde yalnız iki çeşit element olur; bu iki elementten biri her zaman oksijendir.

• CaO (Kalsiyum oksit)
• Na₂O (Sodyum oksit)
• CO₂ (Karbon dioksit)
• SO₂ (Kükürt dioksit)
• N₂O₅ (Diazot pentaoksit)

Oksitlerin Çeşitleri

• Asidik Oksitler
• Bazik Oksitler
• Nötür Oksitler
• Amfoter Oksitler