Organik Bileşikler → 10. Bölüm

Dersin Özellikleri:

• Seviye: Hiç Bilmeyenler İçin
• Süre: 40 dakika
• Gerekli Bilgiler:
  • Organik Bileşikler – 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8. ve 9. Bölüm
• Öğretmen:
  • Gökalp AY

Anlatılacak Başlıklar*:

• Esterler
  • Esterlerin Adlandırılması
  • Esterlerin Fiziksel Özellikleri
  • Esterlerin Kimyasal Özellikleri
  • Yağlar
  • Lanolin
  • Bal Mumu
  • Balsam
• Aminler
  • Aminlerin Adlandırılması

* Konu anlatımı, örneklerle zenginleştirilmiştir.

• Genel gösterim:
  • R₁CO₂R₂
  • R₁COOR₂
• Genel formül:
  • C_nH_2nO₂

• Esterlerde fonksiyonel grup, –CO₂ ya da –COO grubudur.
• Esterler, bir karboksilli asit ile bir alkolün tepkimesi ile oluşur.

• Esterlerin IUPAC adlandırılmasında:
  • Fonksiyonel grubun oksijen atomuna bağlı olan alkilin -alkolden gelir- adı belirtilir.
  • “-C=O” grubunun yer aldığı en uzun karbon zincirindeki karbon sayısına karşılık gelen alkanın sonuna “-oat” son eki getirilir.
• Yaygın adlandırma için etil asetat ve metil asetat örnek verilebilir.

Örnek:

• Esterler birçok meyvenin güzel kokmasını sağlayan bileşiklerdir.
  • Muzun kendine has güzel kokusu izopentil asetat
  • Portakalın güzel kokusu ise n -oktil asetat moleküllerinden kaynaklanmaktadır.

• Karboksilik asit molekülü ile bir alkol molekülü tepkimeye girdiğinde ester elde edilir.
  • Bu tepkimede ester molekülü ile birlikte su molekülü de oluşur.
  • Bu tür tepkimeler esterleşme tepkimeleri olarak bilinir.
  • Esterleşme tepkimeleri H₂SO₄ ya da HCl katalizörlüğünde gerçekleşir.

Aşağıdaki esterleşme tepkimesinde metil etanoat esteri oluşmaktadır:

• Bal mumu;
  • Bal mumu, arıların peteklerini yapmak için salgıladıkları yumuşak, sarı renkte ve mumsu bir maddedir.
  • Sadece doğal olarak arılar tarafından üretilen bir madde değildir.
  • Sanayide de yapay olarak üretilebilmektedir. Kolay şekil alması nedeniyle kalıp çıkarmada, mum ve heykel yapımında kullanılır.
  • Gıda sektöründe bazı gıdaların bozulmasını engellemek ve bu gıdaları nemden korumak için bal mumu kullanılır.
  • Bal mumu gıda katkı maddesi olarak da bazı gıda ürünlerinde kullanılmaktadır (gıda kodu, E901).

• Balsam;
  • Ester, karboksilik asit ve alkol bileşiklerini içeren bir tür reçinedir.
  • Bazı bitkilerden elde edilen balsam, vücut için gerekli yağları çözmede kullanılır.
  • Ayrıca kozmetik sektöründe ve sakız üretiminde de balsam kullanılmaktadır.
• Esterler güzel kokulu ve tatlı maddeler olmalarından dolayı, yapay tatlandırıcılarda ve parfüm üretiminde kullanılır.
• Esterler; boya, vernik ve bazı plastik maddeleri çözmeye de yarar.
• Örneğin etil asetat, boya ve yapıştırıcı maddelere çözücü ve seyreltici etki yapar.
• Şekerlemelerde ve parfümlerde kullanılan etil asetat, tırnak boyasının temizlenmesinde kullanılan asetonun içine de karıştırılır.

• Amonyağın (NH₃) organik türevi olarak ifade edilebilir.
• Genel gösterimleri: R – NH₂‘dir.
• Bir alkil grubuna (–R), bir amino grubu (-NH₂) bağlanması ile aminler elde edilir.

• Amino grubunda azot atomundaki hidrojen atomları yerine alkil grupları da bağlanabilir.
• Aminlerde fonksiyonel grup, ortaklanmamış elektron çifti içeren azot atomudur.

• IUPAC adlandırması:
  • Bir alkil grubuna, bir amino grubu bağlanmış gibi düşünülür ve alkanlar üzerinden adlandırma yapılır.
  • Azot atomuna birden fazla alkil bağlı ise karbon sayısı fazla olan alkile karşılık gelen alkana göre adlandırma yapılır.
    • Diğer alkil grupları, azot atomuna bağlı olduğu için başına “N–” ön eki getirilerek alfabetik sıraya göre söylenir.
• Yaygın adlandırma:
  • Azot atomuna bağlı organik gruplar alfabetik sıraya göre söylenir.
  • Bileşiğin adı, “-amin” son eki ile bitirilir.